Z tego artykułu dowiesz się:
• Jak powinna wyglądać opieka dermatologiczna nad pacjentem onkologicznym?
• Jak na skórę wpływa radioterapia oraz chemioterapia?
• Jak uniknąć zapalenia błon śluzowych?

Spis treści

Praktycznie każdy pacjent z chorobą nowotworową doświadcza w trakcie terapii działań niepożądanych leczenia. Doktor Kamila Padlewska przybliża najczęściej występujące powikłania skórne, zasady opieki dermatologicznej nad pacjentem onkologicznym oraz zalecenia dotyczące pielęgnacji domowej.

W terapiach przeciwnowotworowych wykorzystuje się środki farmakologiczne, promieniowanie jonizujące czy też zabiegi chirurgiczne. Dwie pierwsze metody mają destrukcyjne działania również na zdrowe tkanki. Stosowanie obu metod łącznie wzmaga ich toksyczność. Obserwuje się zmiany w obrębie skóry, błon śluzowych oraz płytki paznokciowej. Dlatego też należy stosować i zalecać odpowiednią pielęgnację po chemioterapii i radioterapii, aby ograniczyć powstawanie zmian skórnych i znacznie poprawić komfort życia pacjenta.

W trakcie i po chemioterapii

W przypadku chemioterapii powstałe odczyny skórne zależą od rodzaju zastosowanego cytostatyku, częstotliwości jego podania, łączenia cytostatyków (monoterapia jest mniej toksyczna) oraz wielu innych czynników. Najczęściej występują: zaczerwienienie, zmiany trądzikowe, suchość, świąd oraz łuszczenie się naskórka. Zmiany skórne dotyczą z reguły twarzy, kończyn górnych, tułowia, rzadziej kończyn dolnych.
Reakcje nadwrażliwości na leki cytostatyczne występują z częstotliwością około 5 proc. Pewne leki przeciwnowotworowe wywołują charakterystyczne zmiany skórne, np. kapecytabina powoduje zespół skórny dłoniowo-podeszwowy, polegający na masywnym zaczerwienieniu i pękaniu skóry rąk i stóp.

Pewne leki przeciwnowotworowe wywołują charakterystyczne zmiany skórne, np. kapecytabina powoduje zespół skórny dłoniowo-podeszwowy, polegający na masywnym zaczerwienieniu i pękaniu skóry rąk i stóp.

Radioterapia a zmiany skórne

Podczas radioterapii promieniowanie jonizujące uszkadza DNA nowotworu i prowadzi do jego rozpadu. Niestety, oddziałuje również na zdrowe tkanki. Na skutek naświetlania w skórze dochodzi do licznych zmian, a głównie do rozwoju stanu zapalnego, który generuje ból, świąd i pieczenie. Ten wczesny odczyn zapalny dotyczy naskórka i może wystąpić już w ciągu kilkunastu godzin od naświetlania. Jest przemijający, w przeciwieństwie do odczynu późnego, w którym dochodzi do uszkodzenia w obrębie skóry właściwej. Odczyn późny pojawia się nawet sześć miesięcy po zakończeniu radioterapii i objawia się przebarwieniami na skórze, zmianami naczyniowymi i bliznowaceniem.

Obraz popromiennych zmian skórnych określa 4-stopniowa skala, która uwzględnia nasilenie objawów i rodzaj  zmian:

• I stopień – zaczerwienienie,

• II stopień – złuszczanie na sucho

• III stopień – złuszczanie na mokro

• IV stopień – martwica

To, jak nasilony będzie odczyn popromienny, zależy od wielu czynników, między innymi grubości naskórka, obszaru skóry poddanego promieniowaniu (najbardziej narażone są miejsca, gdzie dochodzi do styku dwóch powierzchni, m.in. w obszarze skóry pod piersiami), kondycji skóry i innych czynników.

Z częścią problemów skórnych pacjenci są w stanie poradzić sobie, dzięki odpowiedniej pielęgnacji domowej. Duża część zaleceń pielęgnacyjnych po chemio- i radioterapii pokrywa się.

• W przypadku gdy skóra jest przesuszona, należy unikać długich i ciepłych kąpieli.

• Do kąpieli warto stosować delikatne środki o neutralnym pH, do skóry wrażliwej.

• Woda stosowana do mycia powinna być letnia, zalecamy rezygnację z gąbek i            szczotek, a skórę osuszamy bardzo delikatnie, bez pocierania ręcznikiem.

• Nie powinno stosować się kosmetyków zawierających alkohol, tylko takie, które dobrze natłuszczą i nawilżą skórę, np. specjalne onkokosmetyki przeznaczone dla skór po chemio- i radioterapii.

• Ponadto zaleca się noszenie przewiewnych ubrań, wykonanych z naturalnych włókien, aby nie podrażniać dodatkowo skóry.

Profilaktyka i pielęgnacja

W przypadku chemioterapii bardzo ważne jest, aby zastosować odpowiednią profilaktykę jeszcze przed jej rozpoczęciem. Warto usunąć wszelkie nadmierne zrogowacenia, regularnie nawilżać, natłuszczać skórę oraz wyleczyć wszelkie podrażnienia i inne zmiany. Onkokosmetyki dobrze jest zastosować jeszcze przed rozpoczęciem terapii. Wskazana jest również ograniczona ekspozycja na słońce, które nasila niepożądane działanie cytostatyków na skórę, konieczny jest więc krem z filtrem UV 50+. Na poddany promieniowaniu obszar nie należy naklejać plastrów ani też ich zrywać.

Pielęgnacja skóry u pacjenta onkologicznego – Co jeszcze warto wiedzieć?

Wątpliwości i pytania dotyczące pielęgnacji warto skonsultować z lekarzem prowadzącym terapię. Bezpośrednio przed radioterapią lepiej nie sięgać po kosmetyki onkologiczne do pielęgnacji skóry, ponieważ mogą one zmiękczać naskórek i zwiększać jego wrażliwość na działanie promieniowania. W przypadku odczynu III i IV stopnia mycie może być też czasowo zakazane. Kosmetyki po radioterapii mają ochronić, nawilżyć, natłuścić oraz zadziałać łagodząco i regeneracyjnie na skórę poddaną promieniowaniu. Kiedy dochodzi do suchego złuszczania się naskórka we wczesnym odczynie popromiennym, warto sięgać po mocno natłuszczające kosmetyki onkologiczne zawierające takie składniki, jak wazelina. Natomiast w przypadku zmian późnych, do jakich należą zwłóknienia, warto wybierać preparaty po radioterapii zawierające dużą ilość witaminy E. Ponadto preparaty wzmacniające po radioterapii do stosowania na skórę mogą zawierać między innymi takie składniki, jak: mocznik, alantoina, hialuronian sodu, koenzym Q10, kwas foliowy, skwalen, aloes, masło shea.

W trakcie terapii onkologicznej warto zadbać o paznokcie, stosując dostępne w aptekach preparaty wzmacniające je, a w trakcie prac domowych chronić ręce gumowymi rękawiczkami. Niestety, często obserwuje się zaburzenia w obrębie paznokci ‒ zmiany barwnikowe, nieprawidłowy wzrost, zanokcicę.

Uciążliwe powikłania

Pod wpływem radioterapii i chemioterapii często dochodzi również do zapalenia błony śluzowej. Około 3‒10 dni po podaniu niektórych cytostatyków może wystąpić pieczenie w ustach. Po kolejnych 3‒5 dniach zaczerwienienie i owrzodzenia. W ciężkich przypadkach może wystąpić krwotoczne zapalenie błon śluzowych. Uszkodzenia są zwykle odwracalne i goją się 1‒2 tygodnie po zakończeniu leczenia.

W celu zapobiegania zapaleniu błon jamy ustnej wskazane jest utrzymywanie prawidłowej higieny jamy ustnej. U chorych poddanych napromienianiu głowy i szyi zaleca się stosowanie miejscowe benzydaminy (NLPZ). W zapobieganiu znajduje zastosowanie również miejscowa krioterapia oraz laseroterapia. Częstość ciężkich zapaleń błon jamy ustnej zmniejsza profilaktyczne zastosowanie sukralfatu.

Odpowiednia pielęgnacja skóry podczas terapii onkologicznej jest bardzo ważna na każdym jej etapie. Pozwala pacjentowi uniknąć ogromnego dyskomfortu związanego z dolegliwościami i dalszego nasilenia zmian.