Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym charakteryzuje się i jakich kwalifikacji i umiejętności wymaga dziedzina onkokosmetologii?

• Co należy wziąć pod uwagę komponując plan zabiegów dla klientów onkologicznych?

• Jakie istotne aspekty psychologiczne są nieodłącznym elementem kosmetologii onkologicznej?

• Z jakimi problemami najczęściej borykają się klienci będący w trakcie lub po terapii antynowotworowej?

Kosmetologia onkologiczna (cz. 1) – więcej niż pielęgnacja. Rosnąca liczba zachorowań oraz zwiększająca się świadomość potrzeb pacjentów onkologicznych spowodowały, że w ostatnich latach wyodrębniła się subdyscyplina kosmetologii – ONKOKOSMETOLOGIA, rozumiana jako szeroko pojęta opieka kosmetologiczna nad osobami znajdującymi się na różnych etapach choroby nowotworowej. Dr Joanna Klonowska przygotowała dla Was cykl artykułów przybliżających najważniejsze zagadnienia dotyczące tej nowej, niezwykle trudnej, ale i potrzebnej dziedziny.

Nowotwory są jednymi z najgroźniejszych chorób dotykających ludzkość. Na skutek zmian cywilizacyjnych i wydłużenia średniego czasu życia liczba zachorowań stale rośnie. Mimo że medycyna wciąż się rozwija i udoskonalane są metody terapeutyczne, leczenie nowotworów jest obarczone wysokim ryzykiem objawów niepożądanych, które stanowią dodatkowe obciążenie dla chorych. Wśród niepożądanych efektów terapii  są manifestacje skórne. Dlatego coraz więcej osób nimi dotkniętych szuka pomocy w gabinetach kosmetologicznych.

Wzrost zachorowań na nowotwory

Według szacunków należącej do WHO Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) w 2018 roku na choroby nowotworowe zachorowało 18,1 miliona osób. Spowodowało to przedwczesną śmierć 9,6 mln osób. Biorąc pod uwagę, iż cztery lata wcześniej było to odpowiednio 14,1 miliona oraz 8,2 miliona, wyraźnie widać, że na świecie cały czas rośnie liczba zachorowań na raka. Podobnie jest w Europie i w Polsce. Wzrastające obciążenie chorobami nowotworowymi wynika z kilku czynników. Wśród nich najważniejszymi są: powiększająca się populacja, starzenie się społeczeństw oraz zmiana częstości występowania niektórych przyczyn nowotworów związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym. Dotyczy to głównie krajów szybko rozwijających się, gdzie maleje częstość nowotworów związanych z ubóstwem i infekcjami, natomiast rośnie liczba zachorowań kojarzących się ze stylem życia typowym dla krajów uprzemysłowionych. Skuteczne działania profilaktyczne tłumaczą spadek częstości występowania nowotworów, takich jak rak płuca u mężczyzn oraz rak szyjki macicy. Jednak nowe dane wskazują, że większość krajów wciąż boryka się ze wzrostem bezwzględnej liczby diagnozowanych przypadków wymagających leczenia i opieki.

Zmiany skórne w leczeniu onkologicznym

Zmiany skórne są dość częstym powikłaniem terapii onkologicznych. Chociaż w większości przypadków nie stanowią zagrożenia dla życia, bywa, że istotnie ograniczają codzienną aktywność chorych ze względu na uciążliwe objawy, jak nadwrażliwość, świąd czy ból. Szczególnie wprowadzenie nowoczesnych, celowanych terapii onkologicznych wiąże się z częstszym występowaniem dotychczas rzadko opisywanych objawów skórnych. Czasami nasilenie niepożądanych skutków klinicznych jest tak duże, że trzeba zmodyfikować dawki, a w niektórych przypadkach nawet przerwać leczenie. Odpowiednia kosmetologiczna profilaktyka, uważne monitorowanie stanu skóry pod kątem niepożądanych manifestacji skórnych oraz szybkie rozpoczęcie właściwej terapii kosmetologicznej pozwalają jednak utrzymać dobrą jakość życia pacjentów i uniknąć istotnych modyfikacji leczenia onkologicznego. Należy podkreślić, że w leczenie skórnych działań niepożądanych oraz zapobieganie ich występowania powinni być zaangażowani zarówno onkolodzy, jak i dermatolodzy oraz kosmetolodzy.

Rola kosmetologa

Jak wspomniano wcześniej, pacjenci onkologiczni często borykają się ze skórnymi powikłaniami leczenia nowotworów. Nieodzowna w ich niwelowaniu jest pomoc kosmetologa, który (o ile nie występują przeciwwskazania medyczne) powinien zaproponować oraz dobrać stosowne preparaty do pielęgnacji skóry, włosów i paznokci, a także podjąć się odpowiednich działań upiększających. Specjalista kosmetolog powinien dobrać do stanu chorego określone zabiegi, które mogą wspomóc leczenie, poprawić stan skóry, a także nastrój i samopoczucie.

Specyfika i zakres onkokosmetologii

Kosmetologia onkologiczna to trudna i wymagająca subdyscyplina kosmetologii, obejmująca różne zabiegi pielęgnacyjne i upiększające, wymagająca dużej wiedzy i umiejętności, ścisłej współpracy z lekarzami, ogromnego zaangażowania i ustawicznego szkolenia. Coraz więcej kosmetologów decyduje się na tę formę działalności, ukierunkowując swoją ofertę i kształcąc się w tym kierunku. Istnieje wiele gabinetów, które świadczą usługi specjalistycznej opieki kosmetologicznej nad osobami cierpiącymi na choroby nowotworowe, a na rynku spotkać można całe linie kosmetyków profesjonalnych przeznaczonych do pielęgnacji pacjentów w trakcie i po przebytym leczeniu onkologicznym. Leczenie onkologiczne do pewnego stopnia ogranicza wybór kosmetyków i zabiegów kosmetologicznych, nie jest jednak przeciwwskazaniem do większości z nich. Zarówno w okresie leczenia, jak i po jego zakończeniu można wykonywać profesjonalne zabiegi odżywcze, nawilżające oraz łagodzące przeznaczone do skóry twarzy i całego ciała. W uzasadnionych przypadkach i przy braku przeciwwskazań można także sięgać po zabiegi wykorzystujące różne czynniki fizykalne. Polecanymi zabiegami są m.in.: delikatne masaże relaksacyjne, dające odprężenie i ukojenie bólu, masaże poprawiające krążenie limfy i przepływ płynów w organizmie oraz kosmetologiczne zabiegi upiększające, dzięki którym zwłaszcza kobiety mogą poprawić swój wygląd zewnętrzny i znów poczuć się „kobieco” (rekonstrukcja brwi i rzęs, odbudowanie owłosienia, poprawa wyglądu paznokci, zmiana odcienia skóry). Nieraz do poprawy ogólnego stanu chorego wystarczy delikatny makijaż, manikiur i pedikiur. Chemio- czy radioterapia nie jest przeszkodą do tego typu zabiegów. Również wskazana, a nawet konieczna, jest właściwa pielęgnacja domowa, do której należy wybierać linie przeznaczone dla pacjentów onkologicznych.

Opieka kosmetologiczna w trakcie i po zakończeniu leczenia onkologicznego jest istotną formą terapii wspomagającej. Zabiegi pielęgnacyjne pomagają złagodzić skutki uboczne radioterapii i chemioterapii. Kosmetologiczne zabiegi upiększające, dzięki którym zwłaszcza kobiety mogą poprawić swój wygląd zewnętrzny i znów poczuć się „kobieco”, stanowią nieocenione wsparcie w procesie leczenia. Zasady opieki kosmetologicznej są zależne od metody leczenia onkologicznego – nieco inne postępowanie sugeruje się w przypadku leczenia systemowego (m.in. chemioterapią) z podaniem leków ogólnoustrojowo, nieco inne w przypadku leczenia miejscowego, jakim jest chirurgia i radioterapia. Na pewno przy wyborze odpowiedniego postępowania powinien pomóc kosmetolog. Ważne jest, aby wykonując zabiegi pielęgnacyjne i upiększające używać preparatów, które nie wchodzą w interakcje ze stosowanymi lekami, zabiegami medycznymi i nie utrudniają rehabilitacji chorego. Zabiegi i kosmetyki przeznaczone dla pacjentów onkologicznych pomagają przywrócić prawidłowy poziom nawilżenia, wspomagają odbudowę i utrzymanie naturalnej bariery ochronnej skóry, łagodzą uczucie dyskomfortu związanego z podrażnieniem skóry. Przyspieszają gojenie patologicznych zmian skórnych, a w niektórych przypadkach zapobiegają ich dalszemu rozwojowi.

Aspekty psychologiczne

Choroba nowotworowa może dotknąć każdego, niezależnie do płci i wieku. Ma ona ogromny wpływ nie tylko na stan fizyczny, ale także psychikę. Zarówno sama choroba, jak i jej skutki, np. u kobiet utrata włosów czy piersi, uznawanych za atrybuty kobiecości i macierzyństwa, mogą powodować stan przygnębienia, depresji, poczucie mniejszej wartości i atrakcyjności. Choroba nie powinna jednak pozbawiać pacjentów możliwości dbania o zdrowie i dobre samopoczucie. Coraz więcej osób, szczególnie kobiet, które są w trakcie lub przeszły leczenie onkologiczne, szuka w gabinetach kosmetologicznych rozwiązania specyficznych problemów skórnych będących skutkiem ubocznym leczenia. Właściwa opieka kosmetologa może podnieść jakość życia tej grupy chorych i poprawić ich stan psychiczny. Wiąże  się jednak z ogromną odpowiedzialnością i powinna być oparta na rzetelnej wiedzy.

Podsumowanie

Z powodu wielu problemów terapeutycznych i wynikającej z tego ogromnej odpowiedzialności, programy pielęgnacyjne powinny być konstruowane przez kosmetologów ze znajmością etiopatogenezy, objawów, przebiegu i leczenia chorób nowotworowych. Powinni oni dysponować wiedzą z zakresu onkologii, chemio- i radioterapii, chirurgii onkologicznej, opatrywania ran i odżywiania w chorobie nowotworowej. Kosmetolodzy muszą wiedzieć, skąd biorą się działania niepożądane leczenia onkologicznego i w jaki sposób im przeciwdziałać. Dlatego menedżerowie gabinetów kosmetologicznych powinni zadbać o podnoszenie wiedzy i umiejętności zawodowych swoich pracowników, umożliwiając im uczestniczenie w specjalistycznych szkoleniach i kursach kwalifikacyjnych. Przy konstruowaniu kosmetologicznych programów terapeutycznych zalecane, a nawet niezbędne jest także współdziałanie kosmetologa z onkologiem oraz dermatologiem, ponieważ tylko dobra współpraca na linii pacjent-lekarz-kosmetolog jest w stanie przynieść satysfakcjonujące efekty. Kolejna część cyklu będzie poświęcona skórnym powikłaniom chemioterapii oraz pielęgnacji kosmetologicznej w trakcie i po chemioterapii.