Z tego artykułu dowiesz się:

• jakie zmiany wprowadza tzw. “lex szarlatan” i jakie nowe kompetencje zyska Rzecznik Praw Pacjenta.
• czym są praktyk, pseudomedyczne i jak mogą wpływać na działalność osób niewykonujących zawodów medycznych,
• jakie ryzyka prawne grożą kosmetologom wykonującym zabiegi iniekcyjne i jak przygotować się na nowe regulacje.

Cel wprowadzanych zmian prawnych

Podstawowym celem projektu nowelizacji ustawy o prawach pacjenta (tzw. lex szarlatan) jest przeciwdziałanie działaniom szkodliwym i niebezpiecznym dla zdrowia oraz życia ludzkiego. Zakłada on rozszerzenie kompetencji Rzecznika Praw Pacjenta oraz wprowadzenie regulacji dotyczących tzw. praktyk pseudomedycznych. Ustawodawca dąży do przeciwdziałania dezinformacji medycznej oraz prowadzeniu działalności leczniczej bez wymaganych uprawnień i rejestracji. Nowelizacja ma zwiększyć ochronę pacjentów przed niesprawdzonymi metodami leczenia, które nie znajdują potwierdzenia w aktualnej wiedzy medycznej.

Kluczowe Pojęcia: “praktyka pseudomedyczna” i “aktualna wiedza medyczna”

Zgodnie z projektowanymi przepisami, praktyka pseudomedyczna obejmuje:

1. podejmowanie działań służących zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia przez osobę niewykonującą zawodu medycznego;
2. oferowanie lub stosowanie metody niebędącej świadczeniem zdrowotnym, której przypisuje się właściwości takiego świadczenia, lub w przypadku której deklarowane lub sugerowane jest takie działanie, prowadzące do pogorszenia zdrowia, niepodjęcia lub odstąpienia od zgodnej z aktualną wiedzą medyczną metody diagnostycznej lub leczniczej;
3. wykonywanie działalności leczniczej bez uzyskania wpisu do właściwego rejestru;
4. medyczną dezinformację, w przypadku uzyskiwania z niej korzyści majątkowej lub osobistej (najczęściej w ramach działalności gospodarczej) i publicznego rozpowszechniania.

Świadczenia zdrowotne są zdefiniowane jako działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych. Świadczenia zdrowotne zarezerwowane są wyłącznie dla osób wykonujących zawody medyczne w ramach zarejestrowanej działalności leczniczej.

Aktualna wiedza medyczna jest kluczowym kryterium. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 23 października 2024 r. (V SA/Wa 153/24), wiedza medyczna stanowi rezultat badań naukowych, musi być jawnie ogłoszona, weryfikowalna i umożliwiać powtórzenie badań. Jedynie metoda bezpieczna dla pacjentów, zweryfikowana naukowo i skuteczna w leczeniu danych chorób może być uznana za odpowiadającą wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej.

Potencjalne Zagrożenia dla Kosmetologów w Kontekście Zabiegów Iniekcyjnych

W świetle powyższych definicji i założeń lex szarlatan, działalność kosmetologów, zwłaszcza w zakresie zabiegów iniekcyjnych, może znaleźć się w obszarze zainteresowania Rzecznika Praw Pacjenta.

Jeśli zabiegi iniekcyjne wykonywane przez kosmetologów (którzy z reguły nie są osobami wykonującymi zawód medyczny w rozumieniu ustawy) zostaną uznane za działania służące “zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia”, będą one kwalifikowane jako praktyki pseudomedyczne.

Jeżeli zabiegi iniekcyjne oferowane przez kosmetologów, które nie są uznawane za świadczenia zdrowotne, będą reklamowane lub sugerowane jako mające właściwości lecznicze (np. “leczenie” niedoskonałości skórnych, “poprawa” funkcji fizjologicznych), a jednocześnie nie będą zgodne z aktualną wiedzą medyczną i mogą prowadzić do pogorszenia zdrowia lub odstąpienia od medycznego leczenia, mogą zostać uznane za praktykę pseudomedyczną.

Wiele zabiegów iniekcyjnych, ze względu na inwazyjny charakter i potencjalny wpływ na zdrowie, może być kwalifikowanych jako działalność lecznicza. Jeśli kosmetolog wykonuje takie zabiegi bez wymaganego wpisu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą, będzie to uznane za zakazane działanie szkodliwe i podlegać będzie kompetencji Rzecznika Praw Pacjenta. Obecnie podmioty bez takiego wpisu pozostają poza kontrolą organów rejestrowych i Rzecznika Praw Pacjenta.

Nowelizacja znacząco wzmacnia pozycję Rzecznika Praw Pacjenta w zwalczaniu praktyk pseudomedycznych. Jego nowe uprawnienia obejmują m.in.:

• Wydawanie publicznych ostrzeżeń: Jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie, że podmiot dopuszcza się praktyki, która może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjentów lub spowodować inne niekorzystne skutki, Rzecznik Praw Pacjenta może podać do publicznej wiadomości zgromadzone informacje o tej praktyce i jej prawdopodobnych skutkach.
• Nakazywanie zaniechania i usunięcia skutków: Rzecznik będzie mógł nakazać zaniechanie praktyki pseudomedycznej oraz wskazać działania niezbędne do usunięcia jej skutków, nawet jeśli podmiot zaprzestał jej stosowania przed wydaniem decyzji. Decyzje te będą miały rygor natychmiastowej wykonalności.
• Nakładanie kar pieniężnych:

• • do 1 000 000 zł za naruszenie zakazu stosowania praktyk pseudomedycznych;
  • do 100 000 zł za brak współpracy z Rzecznikiem Praw Pacjenta (np. brak przekazania dokumentów);
  • kary pieniężne mogą być nakładane wielokrotnie do czasu zaniechania stosowania praktyk pseudomedycznych lub podjęcia działań niezbędnych do usunięcia ich skutków;
  • kary pieniężne mogą być nakładane na kierownika podmiotu, który naruszył zakaz stosowania praktyk pseudomedycznych, w wysokości do 20-krotności przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli jego działanie lub zaniechanie doprowadziło do naruszenia zakazu.

• Publikacja decyzji: Rzecznik Praw Pacjenta może nakazać publikację decyzji w całości lub części na koszt podmiotu stosującego praktykę pseudomedyczną.

Podsumowanie i Rekomendacje

Dla kosmetologów wykonujących zabiegi iniekcyjne, lex szarlatan wprowadza znaczące ryzyka prawne. Jeśli wykonywane procedury zostaną zakwalifikowane jako działania służące poprawie zdrowia, oferowane z przypisywaniem im właściwości leczniczych niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną, lub wykonywane bez wpisu do rejestru działalności leczniczej, mogą zostać uznane za praktyki pseudomedyczne. Oznacza to, że kosmetolodzy i ich placówki mogą stać się adresatami działań Rzecznika Praw Pacjenta, włącznie z publicznymi ostrzeżeniami i wysokimi karami finansowymi.

W obliczu tych zmian, niezwykle istotne jest dokładne przeanalizowanie zakresu oferowanych usług i ich potencjalnej kwalifikacji w świetle nowych przepisów. Warto rozważyć, czy świadczone zabiegi iniekcyjne mogą być interpretowane jako świadczenia zdrowotne i czy spełniają kryteria “aktualnej wiedzy medycznej”. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości, zaleca się konsultację prawną oraz rozważenie ewentualnej konieczności dostosowania działalności do zaostrzonych wymogów prawnych. Celem ustawy jest ochrona pacjentów przed szkodliwymi i niesprawdzonymi metodami, a wolność działalności gospodarczej kończy się w momencie naruszania praw pacjentów.