Onkokosmetologia (cz. 6) | Pacjenci zmagający się z chorobami nowotworowymi wymagają wieloobszarowej, fachowej opieki o charakterze informacyjnym, emocjonalnym i duchowym. Jedną z grup wsparcia stanowią kosmetolodzy, którzy korzystając z metod i narzędzi psychokosmetologii, skutecznie redukują występujący u chorych stres, a dzięki zabiegom przeciwdziałającym oraz redukującym skórne powikłania leczenia onkologicznego wpływają na poprawę samopoczucia i samooceny chorych.

Choroba nowotworowa traktowana jest powszechnie jako wydarzenie krytyczne w życiu człowieka i najczęściej rozpatruje się ją jako czynnik prowadzący do kryzysu. Dla wielu chorych przebieg choroby nowotworowej i proces jej leczenia wykraczają poza próg ich emocjonalnej odporności, co prowadzi do poważnego w konsekwencjach załamania psychicznego. Jest to bowiem sytuacja trudna i nieprzewidywalna, o charakterze przełomowym, której nagłe wystąpienie powoduje wytrącenie człowieka z jego normalnego funkcjonowania i zmianę dotychczasowego trybu życia. Choroba stwarza zagrożenie nie tylko dla zdrowia, ale i dla życia człowieka. Przyczynia się do zmiany ról społecznych pełnionych przez niego, inicjuje lęk i stres psychologiczny, a w skrajnych przypadkach – również reakcje patologiczne. Konsekwencje zmagania się z chorobą zawsze mają odzwierciedlenie w funkcjonowaniu biologicznym organizmu chorego, w jego funkcjonowaniu społecznym, a także w jego wewnętrznych przeżyciach, procesach poznawczych i reakcjach emocjonalnych. Zarówno sama choroba, jak i długotrwała, skomplikowana terapia onkologiczna naruszają dotychczasową równowagę chorego z samym sobą i otoczeniem. Powodują, że jego dotychczasowy tryb życia zostaje przerwany, a w obliczu nowej sytuacji najczęściej nie wie on, jak się do niej odnieść, jakie podjąć formy aktywności, aby sobie z nią poradzić i ją przezwyciężyć.

Reakcje człowieka na chorobę stanowią zazwyczaj charakterystyczny cykl składający się z kilku etapów, od tzw. szoku, poprzez rozpacz, pomniejszanie wpływu choroby na życie, zwątpienie w siebie, akceptację przyszłości, próby nowych sposobów działania i poszukiwanie sensu zdarzenia, aż do tzw. integracji. Charakterystyczne etapy radzenia sobie z sytuacją choroby występują u większości pacjentów, jednak czas ich trwania oraz kolejność mogą być różne, co uwarunkowane jest indywidualnymi cechami chorego, jego wewnętrznymi i zewnętrznymi zasobami oraz szeroko pojętym wsparciem, które jest mu udzielane.

Stres w chorobie nowotworowej

Odpowiedzią na wydarzenie krytyczne – chorobę nowotworową – zawsze jest silny stres. Wynika on przede wszystkim ze świadomości powagi sytuacji i utraty kontroli nad własnym życiem, a także poczucia bezradności oraz konieczności podporządkowania się rygorystycznej terapii. Co więcej, u pacjenta onkologicznego stres jest też związany z lękiem. Bowiem na każdym etapie leczenia nowotworu, jak też po zakończeniu leczenia, może dojść do nawrotu choroby czy mogą zostać zlokalizowane nowe ogniska w postaci przerzutów nowotworowych. Stres o znacznym nasileniu prowadzi do pogorszenia stanu ogólnego pacjenta oraz wywołuje nasilenie dolegliwości bólowych związanych z wystąpieniem nowotworu. Jest przyczyną powstania chorób współistniejących o podłożu psychosomatycznym. Potęguje odczuwanie ubocznych skutków leczenia onkologicznego i nasila objawy chorób już istniejących.

Skórne powikłania leczenia onkologicznego jako źródło stresu

Jednymi z częstszych objawów onkologicznych terapii celowanych są manifestacje dermatologiczne. Mimo że powikłania te w większości przypadków nie stanowią zagrożenia dla życia, istotnie ograniczają codzienną aktywność chorych, wiążą się z uciążliwymi objawami i są dodatkowym źródłem stresu. Częstość i stopień nasilenia zmian skórnych u chorych poddanych onkoterapii zależą od rodzaju i stopnia zaawansowania nowotworu, rodzaju i dawki leków, schorzeń towarzyszących oraz indywidualnych predyspozycji i cech pacjenta. Reakcje skórne bardzo często są nie tylko przyczyną nieprzyjemnych doświadczeń chorego, ale w wielu przypadkach powodują obniżenie jakości życia, a nawet mogą wpływać na strategię prowadzonego leczenia. Warto pamiętać, że wygląd zewnętrzny i własny wizerunek są ważne dla większości ludzi, w tym pacjentów onkologicznych. Jednym z najbardziej traumatycznych skórnych powikłań jest utrata włosów. Wypadanie włosów spowodowane przyjmowaniem chemioterapii oznacza dla wielu chorych poważne obciążenie i źródło stresu – szczególne dla kobiet. Pacjentki, które w związku z leczeniem onkologicznym łysieją, często tracą wiarę we własne możliwości i w swoją kobiecość. Niestety, utrata owłosienia jako skutek uboczny leczenia chemioterapią systemową dotyczy około 65 proc. pacjentek.

CHORUJE NIE TYLKO CIAŁO…

Choroba nowotworowa jest zaliczana do chorób przewlekłych i zagrażających życiu człowieka. Naznaczona w opinii publicznej stygmatami cierpienia i śmierci, wywołuje u chorego lęk i przerażenie. Zaburza równowagę wewnętrzną i zmniejsza możliwości przystosowania się do otaczających warunków, w tym również społecznych. Jej wpływ nie ogranicza się wyłącznie do sfery fizycznej, lecz odnosi się również do sfery psychospołecznej. Coraz częściej podkreśla się fakt, że choroba nie dotyczy zmian w danym organie czy układzie, lecz jest procesem patologicznym zaburzającym funkcjonowanie całego organizmu. Wraz ze wzrostem zachorowalności na nowotwory złośliwe rośnie zainteresowanie problemami natury emocjonalnej, które towarzyszą choremu od momentu rozpoznania choroby oraz w trakcie leczenia szpitalnego i uzupełniającego. Wszyscy są zgodni co do tego, że przyjęta przez pacjenta postawa wobec choroby oraz sposób radzenia sobie z negatywnymi emocjami mają duże znaczenie zarówno dla jakości życia, jak i końcowych efektów leczenia.

Wsparcie kosmetologiczne

Chorzy zmagający się z chorobami nowotworowymi to osoby wymagające wieloobszarowego, fachowego i odpowiedniego do potrzeb wsparcia, w tym wsparcia o charakterze informacyjnym, emocjonalnym, instrumentalnym i duchowym. Wsparcia potrzebującym powinny dostarczać w pierwszej kolejności naturalne grupy odniesienia. Nie mniej ważne jednak w kontekście charakterystyki choroby nowotworowej i jej leczenia jest wsparcie profesjonalne. Profesjonalną pomocą psychologiczną kierowaną do onkologicznie chorych zajmują się obecnie specjalnie przygotowani do tego psycholodzy, coraz częściej też psychoonkolodzy. Sama psychoonkologia jako interdyscyplinarna dziedzina medycyny zajmuje się psychologicznymi aspektami choroby nowotworowej. Psychoonkologia skupia się więc przede wszystkim na obciążeniach psychospołecznych chorego oraz na subiektywnych i obiektywnych, psychosomatycznych i psychoterapeutycznych jego potrzebach w okresie leczenia i rehabilitacji, przez co działania samych psychoonkologów ukierunkowane są na usuwanie i łagodzenie psychologicznych konsekwencji choroby nowotworowej i jej leczenia zarówno u pacjenta, jak i jego bliskich. Jednak, jak wspomniano wcześniej, jedną z grup wsparcia mogą być także kosmetolodzy. Charakterystyczne etapy radzenia sobie z sytuacją choroby występują u większości pacjentów, jednak czas ich trwania oraz kolejność występowania mogą być różne Pacjenci, u których zaplanowano leczenie radio- lub chemioterapią, oczekują od kosmetologów wyczerpujących informacji o powikłaniach skórnych oraz kosmetologicznych możliwościach ich minimalizowania czy usuwania. Wsparcie kosmetologiczne powinno opierać się na przekazywaniu informacji na temat działań zaradczych, konkretnych wskazówek pielęgnacyjnych w trakcie i po zakończeniu leczenia, a także na wykonywaniu profesjonalnych zabiegów pielęgnacyjnych, korekcyjnych i relaksacyjnych. Ochronny mechanizm wsparcia wyzwala także motywację do przezwyciężania problemów związanych z samopoczuciem i samooceną. Chorzy odczuwają bowiem prawie codziennie negatywne skutki uboczne terapii. Przekłada się to na stan i wygląd skóry, a także atrakcyjność fizyczną. To wszystko wywołuje stres. Dlatego kosmetolodzy muszą podjąć wyzwanie holistycznego podejścia, opartego na działaniu systemowym w planowaniu opieki nad pacjentem onkologicznym, ze szczególnym naciskiem na interwencje kosmetologiczne na wszystkich poziomach zdrowia, uwzględniając przede wszystkim sferę psychologiczną i socjologiczną.

PSYCHOKOSMETOLOGIA I JEJ ROLA

Chcąc pomóc pacjentom onkologicznym, doświadczającym nadmiaru codziennego stresu związanego z chorobą, leczeniem oraz skórnymi powikłaniami, w zachowaniu dobrostanu psychicznego i poczuciu równowagi w życiu, można zaproponować włączenie różnorodnych metod relaksacyjnych, redukujących stres. W ramach tzw. psychokosmetologii stosuje się wiele metod terapii ze wskazaniem na aspekt radzenia sobie ze stresem, prowadzących do osiągania relaksacji skutkującej rozluźnieniem ciała i uspokojeniem umysłu, takich jak: progresywna relaksacja mięśni, trening autogenny, wizualizacje, oddychanie, medytacje koncentracyjne (skupienie uwagi na oddechu, obiekcie, wyobrażeniu, mantrze) i medytacje uważności (otwarcie na doznania i uczucia bez analizowania).

Onkokosmetologia – Podsumowanie

Mając na względzie metody pracy kosmetologa o charakterze doradztwa i interwencji terapeutycznej z pacjentem onkologicznym, należy wskazać, iż przede wszystkim pomagają one choremu w odreagowaniu emocji, w związku z czym są przydatne w łagodzeniu jego cierpienia. Interwencja taka powinna być działaniem kompleksowym, obejmującym czynności pielęgnacyjne i korekcyjne. Takie procedury do pewnego stopnia pomagają przywrócić mocno zakłóconą równowagę psychiczną chorego i sprzyjają jego samodzielnemu radzeniu sobie z zaistniałą sytuacją. Na tle długoterminowego procesu zmagania się z chorobą i jej konsekwencjami może ona w pewnym stopniu przeciwdziałać trwałym negatywnym ich następstwom. Co warte podkreślenia, często poprzedza dalsze i głębsze terapeutyczne oddziaływania psychologiczne i dlatego można je traktować jako pewnego rodzaju pomoc czy wsparcie psychologiczne.