Dr Joanna Klonowska dzieli się z Wami wiedzą na temat zaburzeń pracy tarczycy. Holistyczne podejście do Waszych klientów i zindywidualizowanej opieki kosmetologicznej wymaga szerokiej wiedzy, także w tym zakresie.  Pierwsza część artykułu zawierała podstawowe informacje dotyczące budowy i funkcji gruczołu tarczycy. W kolejnej przeczytacie o nieprawidłowościach związanych z wydzielaniem hormonów.

Epidemiologia chorób tarczycy

Według danych GUS i MZ wśród chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego choroby tarczycy występują najczęściej. W Polsce cierpi z ich powodu lub zmagało się z nimi ponad 22 proc. populacji. 5,2 proc. dorosłych Polaków stale stosuje przepisywane przez lekarzy leki na choroby tarczycy. Statystycznie dorosłe kobiety siedmiokrotnie częściej niż mężczyźni chorują na zaburzenia pracy tarczycy i wskazują je jako siódmą najczęściej występującą u nich przewlekłą dolegliwość. Chociaż problemy z tarczycą dotykają zarówno młodych, jak i starszych ludzi, od lat odnotowuje się nieustanny wzrost odsetka chorujących dzieci i młodzieży. Zaburzenia i choroby tarczycy mogą występować w różnym nasileniu – przebiegają łagodnie lub bardzo ciężko.

Poziom TSH – wskaźnik zaburzeń czynności tarczycy

Czynność tarczycy, czyli synteza (produkcja) i uwalnianie hormonów, jest regulowana przez układ podwzgórzowo-przysadkowy za pomocą hormonu tyreotropowego (TSH). TSH jest bardzo czułym i swoistym parametrem pozwalającym ocenić czynność tarczycy, szczególnie zaś służy wczesnemu rozpoznaniu lub wykluczeniu zaburzeń osi regulacyjnej pomiędzy podwzgórzem, przysadką i tarczycą. Przysadka mózgowa reaguje dużymi zmianami w wydzielaniu TSH, nawet na niewielkie zmiany w stężeniu wolnych hormonów tarczycy T₃ i T4. Badanie TSH jest na tyle czułe, że ujawnia nawet bezobjawowe zaburzenia czynności tarczycy, uwzględniając również te, w których poziom hormonów T₃ i T4 pozostaje w normie. Prawidłowe stężenie TSH w krwi nie powinno przekraczać dolnej i górnej granicy normy, która wynosi 0,27–4,2 µlU/m (orientacyjny zakres wyznaczony dla osób zdrowych). W diagnozowaniu chorób tarczycy podstawą jest badanie hormonu TSH, które stanowi pierwsze badanie przesiewowe w kierunku rozpoznania chorób tarczycy. Gdy wynik badania jest powyżej normy, należy sprawdzić poziom tyroksyny (T4). Lekarz może również zlecić oznaczenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, a zwłaszcza przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG). Poza tym w postawieniu diagnozy może pomóc USG tarczycy – pomaga ustalić, jaka jest przyczyna niedoczynności tarczycy (np. choroba Hashimoto).

Nadczynność (hipertyreoza) to stan, w którym hormony tarczycy wytwarzane są w zbyt dużej ilości.

Poprzez nadczynność tarczycy rozumie się stan charakterystyczny dla podwyższonego poziomu hormonów tarczycy w surowicy krwi. To zespół objawów zwany tyreotoksykozą, obejmujący wiele zaburzeń wynikających przede wszystkim z nadmiernego wydzielania głównych hormonów tarczycy, a więc T₃ i T4. Główne następstwa są związane z przyspieszeniem podstawowej przemiany materii.

Jaka jest przyczyna nadczynności tarczycy?

Najczęstszymi przyczynami powstawania nadczynności tarczycy są:

• Choroba Gravesa-Basedowa, zwana też zapaleniem tarczycy typu Gravesa – jest odpowiedzialna za 75 proc. przypadków nadczynności tarczycy. Jest to schorzenie z grupy chorób autoimmunologicznych, w którym przeciwciało naśladujące działanie TSH powoduje wzmożone wydzielanie T₃ i T4, wystąpienie widocznego powiększenia tarczycy (wola) z powodu stymulacji i znacznego wzrostu tarczycy oraz jej unaczynienia, w wielu przypadkach wytrzeszcz. Choroba Gravesa-Basedowa występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, szczególnie w wieku 30–50 lat. Powoduje charakterystyczny wygląd chorych: wytrzeszcz, wole, obrzęki przedgoleniowe, specyficzny obrzęk palców rąk oraz stóp;
• Toksyczne wole guzkowe – rozwój tego zaburzenia powiązany jest z niedoborem jodu i jego podażą, co powoduje guzkowy rozrost tarczycy. Powstaje bardzo wielu guzków, które odpowiedzialne są za miejscowe wydzielanie hormonów. Najczęściej na chorobę narażone są kobiety w wieku 45–60 lat;
• Produkcja hormonu w ciąży – hormon wydzielany przez ciężarne, a więc HCG, ma działanie podobne do TSH, przez jego nadmierną produkcję dochodzi do nadmiernego wydzielania hormonów przez tarczycę, najczęściej stan ten ustępuje po rozwiązaniu ciąży, samoistnie, kiedy to dochodzi do wyrównania gospodarki hormonalnej;
• Choroby przysadki – bardzo często w wyniku niedoczynności przysadki mózgowej dochodzi do zaburzenia funkcjonowania gruczołu tarczowego.

Istnieją bardzo rzadkie przypadki, w których nadczynność tarczycy zostaje wywołana mechanicznie. Stan ten indukować może podanie środka cieniującego zawierającego jod. W Polsce są to jednak przypadki niezwykle rzadkie, do których dochodzi u około 15 proc. pacjentów (poddawanych zabiegowi koronarografii). Innym przypadkiem jest uwarunkowanie powstania choroby przy długotrwałej podaży środka działającego antyarytmicznie, a więc amiodaronu. W poamiodaronowej nadczynności tarczycy nie mamy do czynienia z pojawianiem się woli guzowatych, przeciwciała anty-TSHR nie są obecne i do choroby dochodzi wyłącznie w następstwie toksycznego wpływu amiodaronu na tarczycę. Nadczynność tarczycy nie jest stanem obojętnym dla naszego organizmu, niesie on za sobą bardzo wiele skutków zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Osoby wykazujące nadczynność tarczycy borykają się w swoim życiu z wieloma problemami związanymi z wyglądem. Niestety, niejednokrotnie wywiera to wpływ na ich sferę psychiczną. Bardzo często osoby chore określają swój wygląd jako nieestetyczny. Związane jest to głównie ze znaczącym spadkiem masy ciała oraz wytrzeszczem gałek ocznych. Chorzy na nadczynność tarczycy mają również problemy natury emocjonalnej, są szczególnie podatni na stres i rozdrażnienie. Mankamenty związane z wyglądem zewnętrznym powodują więc u nich znacznie wyższe natężenie negatywnych emocji niż u osób zdrowych. Czynnikami predysponującymi do aktywowania nadczynności tarczycy są: ciąża, pokwitanie, okres menopauzalny. Najczęściej to właśnie w wyżej wymienionych etapach choroba zostaje zdiagnozowana. Kolejnym czynnikiem, który predysponuje do powstawania nadczynności tarczycy, jest dziedziczenie. Bardzo często nadczynność tarczycy ma podłoże rodzinne. Problem nadczynności tarczycy bardzo często jest bagatelizowany przez osoby dotknięte chorobą. Wynika to z niskiej świadomości społeczeństwa, dotyczącej diagnostyki i następstw choroby. Niejednokrotnie osoby zauważają u siebie zmiany zarówno w wyglądzie zewnętrznym, jak i samopoczuciu, jednak wciąż nic z tym nie robią. Niediagnozowanie i nierozpoczęcie leczenia prowadzi do bardzo poważnych konsekwencji, w tym do zgonu. Nadczynność tarczycy doprowadzić może do powstania przełomu tareotoksycznego – nasilenia objawów nadczynności, które objawiają się bardzo gwałtownym wzrostem poziomu hormonów tarczycy, w następstwie prowadzi to do rozpadu komórek, a co za tym idzie – toksykacji organizmu, czyli zatrucia.

Niedoczynność (hipotyreoza) to stan, w którym hormony tarczycywytwarzane są w zbyt małej ilości. 

Jest to stan, w którym wytwarzanie hormonów tarczycy jest niedostateczne (zbyt niskie). Choroba może mieć charakter wrodzony lub nabyty. Niedoczynność tarczycy może powstać już w okresie płodowym, noworodkowym albo (najczęściej) u osób starszych. Większość dolegliwości związanych z niedoczynnością tarczycy ma związek ze spowolnieniem podstawowej przemiany materii.

Jaka jest przyczyna niedoczynności tarczycy?

Najczęstszymi przyczynami powstawania niedoczynności tarczycy są:

• Choroba Hashimoto – przewlekłe autoimmunologiczne (limfocytowe) zapalenie tarczycy – niebolesne zapalenie tarczycy powoli niszczące tarczycę i prowadzące do zmniejszenia produkcji hormonów;
• Operacyjne usunięcie tarczycy, którego przyczyną jest np. rak tarczycy, choroba Gravesa-Basedowa czy toksyczne wole guzkowe. Powoduje trwałą niedoczynność tarczycy, a jej stopień zależy od tego, czy usunięto cały gruczoł, czy np. jeden jego płat;
• Leczenie jodem promieniotwórczym, które jest stosowane w leczeniu m.in. raka tarczycy, choroby Gravesa-Basedowa czy toksycznego wola guzkowego;
• Zapalenia tarczycy (np. podostre zapalenie tarczycy, poporodowe zapalenie tarczycy). W tych przypadkach niedoczynność tarczycy może być przemijająca;
• Polekowa niedoczynność tarczycy – na skutek stosowania np. amiodaronu – leku antyarytmicznego, interferonu α – leku antywirusowego i przeciwnowotworowego;
• Niedobór jodu;
• Napromienianie okolicy szyi z powodu nowotworów (np. piersi) może nawet po wielu latach skutkować niedoczynnością tarczycy.

U osób, u których występują zaburzenia wydzielania hormonów tarczycy, stwierdza się zaburzenia w funkcjonowaniu wielu narządów i układów. Istnieją różne metody leczenia zaburzeń wydzielania hormonów tarczycy – zależą one od przyczyny tych zaburzeń. Leczenie powinno spowodować unormowanie poziomu hormonów tarczycowych we krwi. Podstawowym postępowaniem diagnostycznym w przypadku podejrzenia zaburzeń pracy tarczycy jest oznaczenie we krwi poziomu hormonów tarczycy. Dodatkowo lekarz może zalecić wykonanie badania USG.