Od kilkunastu lat rośnie liczba przypadków chorób i zaburzeń pracy tarczycy. I choć większość kosmetologów ma świadomość, że problemy te są przeciwwskazaniem do wybranych zabiegów, warto zgłębić temat, by wspomóc klientów fachową radą i otoczyć kompleksową opieką dopasowaną do specyficznych potrzeb skóry. Dr Joanna Klonowska przygotowała dla Was cykl artykułów, który pozwoli Wam zdobyć szeroką wiedzę na ten temat. Zaczynamy od podstaw – czyli budowy i funkcji tarczycy oraz roli, jaką odgrywa w ludzkim ciele.

Budowa i funkcje tarczycy

Tarczyca (łac. glandula thyroidea) to nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego występujący u kręgowców. Wytwarza hormony, tyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) i kalcytoninę, wpływając na metabolizm i gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu.

Budowa anatomiczna tarczycy i jej położenie

Tarczyca ma kształt motyla. Zbudowana jest z dwóch płatów bocznych połączonych z przodu za pomocą wąskiego przesmyku zwanego cieśnią (węziną). Kształt pojedynczego płata bocznego zbliżony jest do stożka, każdy z płatów w maksymalnym wymiarze bocznym i przednio-bocznym ma około 5 cm długości, 2 cm szerokości i około 1,5 cm grubości. Tarczyca leży w przednio-dolnej części szyi przed krtanią i tchawicą, na poziomie 5., 6., i 7. kręgu szyjnego oraz 1. kręgu piersiowego. Górne krawędzie płatów bocznych tarczycy sięgają do połowy wysokości  chrząstki tarczowatej  krtani, dolne krawędzie płatów sięgają do czwartej–piątej chrząstki  tchawicy, boczne krawędzie sięgają do pęczków naczyniowo-nerwowych szyjnych, natomiast ku tyłowi tarczyca sięga do powięzi przedkręgowej. Na tylnej powierzchni każdego płata leżą dwie przytarczyce, czasem zagłębiające się w tkankę tarczycy.  

Rycina 1. Położenie tarczycy

Węzina tarczycy łączy ze sobą oba płaty boczne. Zlokalizowana jest ona na przedniej ścianie górnego odcinka tchawicy. Niekiedy (w przypadku wola) węzina może zachodzić na przednią ścianę krtani.
Czasami występuje także trzeci, niestały płat – piramidowy. Ciągnie się on w górę od cieśni i może sięgać wyżej niż płaty boczne. Częściej położony nieco po lewej stronie niż pośrodkowo. Jest on pozostałością dolnego odcinka przewodu tarczowo-językowego, z którego rozwija się ten gruczoł.
Krew tętnicza dopływa do gruczołu przez górną i dolną tętnicę tarczową. Górna tętnica tarczowa jest odgałęzieniem tętnicy szyjnej zewnętrznej, a dolna – tętnicy podobojczykowej. Powrót krwi żylnej odbywa się przez żyły tarczowe wpadające do żył szyjnych wewnętrznych. Blisko płatów gruczołu przebiega ku górze nerw krtaniowy wsteczny, który po prawej stronie znajduje się blisko dolnej tętnicy tarczowej.  

Rycina 2. Budowa anatomiczna, ukrwienie oraz unerwienie tarczycy

Tarczyca należy do dużych gruczołów człowieka, jej masa wynosi około 30 g. Może się on jednak powiększać, osiągając wagę nawet do około 60 g (na przykład w trakcie ciąży), jej wielkość zmienia się także w zależności od fazy cyklu miesiączkowego.

Budowa histologiczna tarczycy i jej funkcje

Tarczyca otoczona jest dwuwarstwową  łącznotkankową torebką. Warstwa wewnętrzna jest połączona bezpośrednio z miąższem gruczołu za pośrednictwem łącznotkankowych beleczek, które wnikają do jej wnętrza, tworząc w ten sposób zrąb narządu i wprowadzając do niego naczynia oraz nerwy. Druga, zewnętrzna blaszka (tzw. powięź tarczowa), obejmuje także przytarczyce.
Miąższ tarczycy stanowią głównie pęcherzyki, których wielkość waha się od 20 do 900 µm. Są one główną masą tego gruczołu. Ich ściana zbudowana jest z jednowarstwowego nabłonka, najczęściej sześciennego, choć może być on także płaski – zależy to od stanu czynnościowego gruczołu. Nabłonek ten zbudowany jest w ten sposób, że na błonie podstawnej leżą sześcienne komórki nabłonkowe zwane komórkami pęcherzykowymi. Komórki nabłonka są płaskie, kiedy hormony metaboliczne (T4 i T3) nie są wydzielane. Komórki sześcienne są z kolei formą aktywną nabłonka otaczającego pęcherzyk – hormony są syntetyzowane. Wewnątrz pęcherzyka znajduje się kwasochłonny koloid (żel wewnątrzpęcherzykowy), w którym hormony metaboliczne przechowywane są w postaci jodowanej tyreoglobuliny (Tg). Stężenie T4 w tarczycy wynosi około 15–200 µmol/g, a T3 0,02–0,3 µmol/g. Zmiana wielkości komórek nabłonka i samych pęcherzyków wiąże się z tym, że tarczyca jako jedyny gruczoł człowieka tak obficie magazynuje produkowane przez siebie hormony, zanim zostaną one uwolnione do krwi. Duży ich zapas, a zatem duża objętość żelu, powoduje, że komórki pęcherzykowe leżące na brzegach są uciskane. Jednocześnie nie ma potrzeby produkcji dodatkowych ilości hormonów. W przypadku gdy tarczyca zaczyna wydzielać hormony pod wpływem  TSH, ilość zapasów, a także objętość pęcherzyków, zmniejsza się. Komórki nabłonka otaczającego pęcherzyk na powrót stają się sześcienne, mają bowiem teraz więcej miejsca. Dodatkowo, dążąc do stanu spoczynkowego, zaczynają produkować hormony. Komórki pęcherzykowe tarczycy magazynują również sam  jod i jego zawartość wynosi około 600 µg/g tkanki. Oprócz komórek nabłonkowych w miąższu tarczycy znajdują się także komórki C (międzypęcherzykowe). Pochodzą one z grzebienia nerwowego. Są to duże komórki o owalnych jądrach, najczęściej leżące na obwodzie pęcherzyków, czasem także pomiędzy nimi. Produkują one hormon – kalcytoninę oraz  somatostatynę i  serotoninę.  

Rycina 3. Mikroskopowa budowa tarczycy Hormony tarczycy

· tyroksyna i trójjodotyronina Do wytwarzania hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3) – niezbędny jest jod, liczbowe zaś symbole ich cząsteczek odpowiadają zawartości czterech lub trzech atomów tego pierwiastka (odpowiednio: C15H11I4NO4 i C15H12I3NO4).

Rycina 4. Wzory chemiczne tyroksyny (po lewej) i trójjodotyroniny (po prawej)

Hormony metaboliczne tarczycy są syntetyzowane w postaci dużych cząsteczek prekursorowych, zwanych tyreoglobuliną (Tg), które składają się na dużą część koloidu. Uwalnianie T4 i T3 do krwi następuje pod wpływem stymulacji przez hormon stymulujący tarczycę (TSH – tyreotropinę, hormon tyreotropowy), uwalniany z przedniego płata przysadki. Wydzielanie TSH jest stymulowane przez hormon uwalniający tyreotropinę (TRH – tyreoliberynę) z podwzgórza, z kolei TRH wydziela się pod wpływem wysiłku, stresu, niedożywienia, niskiego stężenia glukozy w osoczu, a także w czasie snu. Stopień wydzielania TSH zależy od stężenia T4 i T3 w osoczu, gdyż hormony te mają wpływ na czułość przedniego płata przysadki na działanie TSH. W mechanizmie ujemnego sprzężenia zwrotnego podwyższenie stężenia T4 i T3 zmniejsza wydzielanie TSH, i odwrotnie. Mechanizm ten został przedstawiony na rycinie X. Przy niedoborze jodu wydziela się nadmiar TSH, co prowadzi do rozrastania się komórek tarczycy i powiększania całego gruczołu. Wydzielanie T4 i T3 rozpoczyna się około 3. miesiąca życia płodowego, wzmaga w okresie dojrzewania czy u kobiet w reprodukcyjnej fazie życia, szczególnie zaś podczas ciąży. Poza tymi okresami pozostaje ono przez całe życie na względnie stałym poziomie.

Rycina 5. Mechanizm wydzielania hormonów tarczycy

Hormony tarczycy wnikają do jąder komórkowych i regulują ekspresję genów, tzn. zwiększają lub zmniejszają syntezę niektórych białek, w tym enzymów. Wzmagają one działanie innych hormonów, m.in. adrenaliny i noradrenaliny. T4 i T3 wywierają wpływ na większość komórek ciała, zwiększając podstawową przemianę materii i wytwarzanie ciepła oraz regulując metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów. T4 i T3 są niezbędne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju, przede wszystkim kośćca i układu nerwowego. Hormony tarczycy mają też wpływ na większość innych narządów i układów ustroju – fizjologiczne efekty działania T4 i T3 na serce, mięśnie szkieletowe, przewód pokarmowy i układ rozrodczy stają się bardziej dostrzegalne, gdy dochodzi do niedostatecznej lub nadmiernej aktywności tarczycy. Najczęściej występujące następstwa nieprawidłowego wydzielania hormonów tarczycy przedstawiono na rycinie X.

· kalcytonina Hormon ten jest wydzielany przez komórki międzypęcherzykowe tarczycy, czyli komórki C. Wraz z innymi hormonami, parathormonem i kalcytriolem, odgrywa istotną rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej ustroju. Działa on na komórki kostne i na nerki, obniżając stężenie wapnia (Ca2+) we krwi, jeśli jest ono podwyższone. Wzmaga też odkładanie wapnia w kościach i hamuje jego wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych. Uwalnianie kalcytoniny jest stymulowane przez podwyższenie stężenia wapnia we krwi. Wrażliwe na stężenie jonów wapnia w osoczu krwi receptory rozmieszczone są na komórkach C tarczycy. Wzrost stężenia jonów wapnia Ca2+ powoduje zwiększenie wydzielania kalcytoniny. Z kolei spadek stężenia jonów wapnia powoduje zmniejszenie wydzielania tego hormonu. Jest on szczególnie ważny w dzieciństwie, kiedy następują gwałtowne zmiany wielkości i kształtu kości.

Opieka kosmetologiczna

W kolejnych częściach cyklu przeczytacie o zabiegach, w których zaburzenia  funkcji tarczycy stanowią są przeciwwskazaniem do ich wykonania, oraz o procedurach, które doskonale wpisują się w potrzeby skóry osób z chorobami i dysfunkcja mi tarczycy i są  w pełni bezpieczne dla klientów borykających się z tym problemem.

Źródła rycin:

[1] https://tipy.interia.pl/artykul_4327,jak-leczyc-nadczynnosc-tarczycy.html
[2] https://ars.els-cdn.com/content/image/1-s2.0-S0196070905000116-gr1.jpg
[3] http://medyczni.org/histologia/tarczyca-zdjecie-i-opis-preparatu/
[4] http://slideplayer.com/slide/6590584/ [5] Waugh A., Grant A. Ross & Wilson Anatomia i fizjologia człowieka w warunkach zdrowia i choroby, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010, s. 229.