Z tego artykułu dowiesz się:

• Jaką rolę odgrywają procesy i mechanizmy motywacyjne w drodze do osiągnięcia sukcesu?

• Kiedy  błędne decyzje postrzegamy jako porażkę, a kiedy jako motywację do kolejnych prób?

• W jaki sposób budować i wzmacniać wiarę we własne możliwości i siłę kompetencji? 

• Na czym polega fenomen optymalnego poziomu motywacji?

Gdy strach przed porażką blokuje rozwój (cz. 2) – W pierwszej części artykułu Sylwia Drzymała odpowiedziała na pytania dotyczące motywacji w pojęciu ogólnym oraz dotyczącej konkretnie podejmowania działalności gospodarczej. Druga część jest poświęcona kolejnym zagadnieniom, m.in.: Jaką rolę w samorozwoju odgrywają cechy osobowości, takie jak pozytywne nastawienie do samego siebie i świata? Dlaczego lęk przed popełnieniem błędu jest złym doradcą? Czy da się wypracować wiarę we własne możliwości i siłę własnych kompetencji? 

Lęk przed porażką

Strach przed porażką to szerokie określenie, którego częścią może być strach przed niepowodzeniem przedsięwzięcia biznesowego. Strach przed porażką jest rozumiany jako motywacja do unikania niepowodzeń i wstydu. David E. Conroy rozwinął tę koncepcję i opisał strach przed porażką w sposób wielowymiarowy: strach przed wstydem i zakłopotaniem, strach przed obniżeniem samooceny, strach przed niepewną przyszłością, strach przed utratą zainteresowania znaczących osób oraz strach przed wzbudzeniem niezadowolenia znaczących osób. Elementy te mogą być także rozumiane jako konsekwencje poniesienia porażki. Potrzeba odniesienia sukcesu składa się na samoocenę oraz obawy o pozycję jednostki w otoczeniu społecznym, a nie tylko względy ekonomiczne.

Rola czynników osobowościowych 

Oprócz niskiej samooceny pod względem kompetencji biznesowych strach przed porażką w biznesie może być uwarunkowany cechami podmiotowymi lub specyficznymi. Poczucie własnej skuteczności oraz optymizm są uważane za jedne z najważniejszych zasobów osobistych. Łatwo je rozpoznać w zachowaniach ludzkich, wytrwałości w podejmowanych wysiłkach, w stopniu zaangażowania w proces realizacji celów, w sposobach radzenia sobie ze stresem. 

JAK DZIAŁA LĘK?

Strach przed porażką może w znacznym stopniu wpływać na decyzje podejmowane przez przedsiębiorców. J. Morgan i D. Sisak wyróżnili trzy reakcje na strach przed porażką:

– Strach przed porażką może zmotywować przedsiębiorców do dodatkowych wyrzeczeń. Jeżeli aspiracje zawodowe są wysokie, to większy lęk przed porażką inicjuje zwiększenie inwestycji w przedsięwzięcie; 
– Strach przed porażką może również działać demotywująco. Staje się tak wtedy, kiedy poziom aspiracji jest niski; wówczas większy lęk przed porażką powoduje zmniejszenie inwestycji w przedsięwzięcie; 
– Niezależnie od poziomu aspiracji lęk przed porażką zniechęca osoby do przedsiębiorczości. Im większy jest ten lęk, tym mniej prawdopodobne, aby ktoś zdecydował się na przedsiębiorcze działania.

– Poczucie własnej skuteczności odnosi się do umiejętności radzenia sobie z określonymi zadaniami czy zdarzeniami. Może również obejmować samoocenę własnej skuteczności w przedsiębiorczości, wówczas należy ją rozumieć jako siłę przeświadczenia o skuteczności wykonywania zadań związanych z przedsiębiorczością. Silne przekonanie o własnej skuteczności ma wpływ na osiągnięcia i samopoczucie jednostki, ponieważ powoduje wzmocnienie skłonności do podejmowania wyzwań, których nie postrzega jako zagrożeń. Osoby z przekonaniem o własnej sile skuteczności stawiają sobie ambitne cele, angażują się w ich realizację, a w przypadku zaistnienia ryzyka porażki zwielokrotniają starania, tak aby stała się ona niemożliwa. Jest to niezwykle istotne w przypadku prowadzenia przedsięwzięcia biznesowego. Przedsiębiorcy niemający przekonania o własnej skuteczności mogą unikać ambitnych zadań i słabiej angażować się w realizację celów. Przeszkody mogą potęgować ich niechęć do podejmowania kolejnych wyzwań. Osoby takie wyolbrzymiają swoje porażki, co może wywoływać u nich gwałtowne zwiększenie poziomu stresu, często zaniechanie podejmowania kolejnych prób. 

– Niezbędną cechą przedsiębiorcy jest optymizm. To uogólnione, stabilne w czasie i niezależne od kontekstu oczekiwanie pozytywnych zdarzeń w przyszłości. Optymiści zakładają, że przyszłe zdarzenia ułożą się według ich planów, oczekują dobrych wydarzeń, mają bardziej pozytywny obraz siebie i własnego położenia niż pesymiści. Osoba, która spodziewa się pozytywnego zakończenia swoich przedsięwzięć, wykazuje tendencję do bardziej intensywnych starań. Optymizm wydaje się wiązać mocno ze strachem przed porażką z powodu specyficznej percepcji przeszkód – optymiści w swoich ocenach je minimalizują. 

U podstaw indywidualnego odczuwania wiary we własne siły oraz lęku przed zmianą i nieznanym leżą osobnicze cechy charakteru, wychowanie, czynniki, które wpłynęły na taki a nie inny rozwój, doświadczenie, otoczenie. Wszystko to kształtuje charakter oraz sposób reagowania na trudności i wyzwania.

Strach przez niepowodzeniem w biznesie może wiązać się z cechami, które warunkują wiele stanów psychicznych i sposób funkcjonowania jednostki w różnych sferach życia. Pięcioczynnikowy model PMO, autorstwa Paula Costy i Roberta McCrae, opisujący struktury osobowości, wskazuje główne jej wymiary: neurotyczność, ekstrawersję, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność. 

1. Neurotyczność odnosi się do sfery emocjonalnej i oznacza przystosowanie emocjonalne, odczuwanie negatywnych emocji: strachu, gniewu, poczucia winy, wrażliwość na strach psychologiczny, skłonność do przeżywania lęku. Odczuwanie lęku przed niepowodzeniem jest związane z wysokim natężeniem neurotyczności, usposabiającym jednostkę do negatywnych stanów psychologicznych.

2. Ekstrawersja określa jakość i ilość interakcji społecznych, poziom aktywności i energii. Energia zdaje się być głównym zasobem, dzięki któremu jednostka posiada siłę i odwagę do realizacji własnego przedsięwzięcia. Ekstrawersja oznacza też tendencję do doświadczania emocji pozytywnych, co może być korzystne dla entuzjazmu w przedsięwzięciach biznesowych i wydaje się naturalną przeciwwagą strachu przed niepowodzeniem. 

3. Otwartość na doświadczenia, jako tendencja do poszukiwania nowych doświadczeń, tolerancja wobec nowości oraz ciekawość poznawcza, wydaje się sprzyjać ludziom biznesu, którzy na co dzień muszą sprostać nowym zadaniom, analizując napływające informacje. 

4. Osoby cechujące się wysoką ugodowością są postrzegane jako sympatyczniejsze, życzliwsze i zdrowsze osobowościowo. Mogą zatem tworzyć pozytywne relacje z ludźmi w otoczeniu biznesowym. 

5. Sumienność wiąże się z silną wolą, wytrwałością w realizacji celów, obowiązkowością, rzetelnością, samodyscypliną, pracowitością. Sprzyja to efektywności i zaangażowaniu w pracę, przekłada się na wyniki finansowe. Jednak bardzo wysoka sumienność oznacza też wysoką motywację osiągnięć, znaczące aspiracje finansowe oraz organizacyjne, i w tym kontekście wizja niepowodzenia może potęgować strach.

Wyzwanie jako szansa

Warto czasem zastanowić się nad tym, co blokuje nasz rozwój, ogranicza, a czasem wręcz udaremnia nasze wysiłki związane z podejmowaniem kolejnych wyzwań. Zdarza się, że są to uwarunkowania zewnętrzne, na które nie mamy wpływu. Często jednak sami nieświadomie, w obawie przed przegraną, stawiamy przed sobą liczne bariery. Dlatego, pomimo trudności, zachęcam do przyglądania się własnym reakcjom i emocjom związanym z podejmowaniem wyzwań, aby wykluczyć, o ile to możliwe, te odczucia i stany, które mogłyby zaszkodzić naszym planom.

Bibliografia:
1. Chimkowska Angelika, Psychologia zmiany w życiu i biznesie, MT Biznes, Warszawa 2016
2. Bańka Augustyn, Konstrukcja i wstępna charakterystyka psychometryczna Skali Motywacji Osiągnięć w Karierze (SMOK), Czasopismo psychologiczne 20(1) 149–164
3. Biegańska Katarzyna, Strach przed porażką w biznesie – uwarunkowania osobowościowe i ekonomiczne, Przedsiębiorczość i Zarządzania 2017, Wydawnictwo SAN, tom XVII, zeszyt 2 cz. II 221–237
4. Morgan J., Sisak D. (2016), Aspiring to Succeed: A Model of Entrepreneurship and Fear of Failure, „Journal of Business Venturing”, vol. 31
5. Conroy D.E., Willow J.P., Metzler J.N. (2002), Multidimensional Fear of Failure-Measurement the Performance Failure Appraisal Inventory, „Journal of Applied Sport Psychology”, 14, 76–90