Z tego artykułu dowiesz się:

• W jaki sposób kompleksowo przygotować i wspierać klientki przed, w trakcie i po chemioterapii?

• Czy można zapobiec utracie włosów w trakcie leczenia onkologicznego?

• Na co zwrócić uwagę w zakresie pielęgnacji skóry głowy? Jak dbać o paznokcie?

• Jakie zabiegi upiększające i pielęgnacyjne możemy wykonać i rekomendować klientom onkologicznym?

Onkokosmetologia (cz. 3) | Utrata włosów jako skutek uboczny chemioterapii jest dla większości pacjentów traumatycznym przeżyciem. Jak pomóc im przejść ten trudny etap leczenia? W jaki sposób dbać o skórę głowy i włosy przed, w trakcie i po zakończeniu chemioterapii? Czy można zapobiec wypadaniu włosów? Jak wzmocnić kruchą i wrażliwą płytkę paznokciową pacjentów onkologicznych? Na te i inne pytania w trzeciej części cyklu poświęconego ONKOKOSMETOLOGII odpowiada dr Joanna Klonowska.

Wypadanie włosów spowodowane przyjmowaniem chemioterapii oznacza dla wielu chorych na raka poważne obciążenie i źródło stresu – szczególne dla kobiet. Pacjentki, które w związku z leczeniem onkologicznym łysieją, często tracą wiarę we własne możliwości i w swoją kobiecość. Choć wiele z nich decyzję o zakupie peruki odkłada jak najdłużej, są też panie, które jeszcze przed rozpoczęciem chemioterapii zaczynają działać, udają się do fryzjera, aby skrócić włosy, oraz trychologa – po wskazówki pielęgnacyjne. Dzięki temu w znacznym stopniu udaje się zniwelować to przykre doświadczenie. Właściwe przygotowanie i wiedza mogą bardzo pomóc pacjentkom przejść ten trudny okres terapii onkologicznej.

Co dzieje się z włosami?

Istotą działania cytostatyków jest niszczenie komórek szybko się dzielących, dlatego włosy po chemioterapii (a dokładnie mieszki włosowe) stają się, obok komórek nowotworowych, jedną z głównych ofiar chemicznego leczenia onkologicznego. Około 85 proc. wszystkich komórek macierzy włosa znajduje się w ciągłej fazie podziału, co normalnie prowadzi do wzrostu włosów o około 1/3 mm na dobę. Cytostatyki, włączając się w ten cykl, rozpoczynają po około 2–4 tygodniach mniej lub bardziej nasilone odpadanie włosów od cebulek. Ich utrata może być różna – można utracić je całkowicie, a można zauważyć tylko, że stają się one bardziej cienkie. Włosy po chemioterapii mogą wypadać stopniowo lub masowo. Przy niskodawkowej chemioterapii wypadanie włosów może przebiegać wolniej lub może być słabiej nasilone. Uszkodzone przez chemię włosy stają się cienkie, suche i ułamują się tuż przy skórze głowy. Utrata włosów lub strata gęstości może dotyczyć każdego miejsca – nie tylko głowy, ale również brwi, rzęs, zarostu na twarzy, owłosienia kończyn, pach oraz owłosienia łonowego. To, jak będzie przebiegał proces łysienia, zależy od specyfiki konkretnego leku cytostatycznego, jego dawki i predyspozycji pacjenta. Nie wszystkie cytostatyki prowadzą do wyłysienia. Polichemioterapia jest z reguły bardziej toksyczna niż monochemioterapia jednym lekiem. Do cytostatyków najczęściej powodujących utratę włosów należą: taksoidy, inhibitory topoizomerazy, środki alkilujące, antymetabolity. W przypadku leczenia nowotworów z zastosowaniem cyklofosfamidu lub busulfanu utrata włosów może mieć jednak charakter trwały. Na szczęście w większości przypadków łysienie po chemioterapii jest tymczasowe i odwracalne. Włosy zaczynają odrastać kilka (3–6) miesięcy po terapii. Na początku ich kolor oraz struktura mogą wydawać się inne, ale zazwyczaj powracają do swojego dawnego wyglądu. Zdarza się, że mają odmienną strukturę, grubość, kolor czy fakturę (proste/kręcone). Zazwyczaj po odrośnięciu włosy mają ciemniejszą barwę, są silniejsze, grubsze i bardziej kręcone niż przed rozpoczęciem chemioterapii.

Pielęgnacja skóry głowy i włosów

Obecnie nie istnieją sprecyzowane zalecenia terapeutyczne dotyczące zapobiegania utracie włosów po chemioterapii. Najlepiej poznaną metodą jest miejscowa hipotermia skóry głowy (system chłodzenia skóry głowy), którą stosuje się w wybranych szpitalach onkologicznych na terenie naszego kraju. Pacjenci używają również opasek uciskowych, ale ich efekt wątpliwy. W celu ochrony mieszka włosowego można zastosować miejscowo minoksydyl – działa stymulująco na mieszki włosowe (między innymi odwraca proces ich miniaturyzacji). Jego skuteczności nie udowodniono w ochronie włosów przed wypadaniem, lecz w przyspieszonym odroście włosa. Pewną nadzieją jest również stosowanie innych związków, takich jak inhibitory kinazy cyklinozależnej 2 (CDK2). Niektórzy pacjenci decydują się na stosowanie specjalistycznych kosmetyków. Ponieważ jednak wybór tego typu produktów na rynku jest szeroki, w ich doborze powinien pomóc specjalista trycholog. Wskazane jest stosowanie odżywek do włosów i szamponów, które mają skład ukierunkowany na występujący problem, ale nie powodują podrażnień wrażliwej, suchej skóry. Dostępne na rynku szampony wzmacniające włosy pomagają utrzymać je w dobrej kondycji, wzmacniają i zapobiegają ich wypadaniu. W szamponach wykorzystuje się korzystne działanie wyciągów roślinnych, np. z korzenia rzodkwi czarnej (rzodkwi zwyczajnej), kłącza tataraku, liści rozmarynu i korzenia mydlnicy, a także organiczne składniki aktywne pozyskiwane w procesie niskotemperaturowej nanoekstrakcji.Pacjentom onkologicznym przed rozpoczęciem chemioterapii warto przekazać listę zaleceń pielęgnacyjnych dotyczących skóry głowy i włosów. Aby zapobiec utracie włosów i przyspieszyć ich odrost powinni oni:

– używać bardzo łagodnych środków myjących lub przeznaczonych dla pacjentów onkologicznych szamponów specjalistycznych;

– delikatnie osuszać skórę głowy i włosy (odciskać je zamiast wycierać), stosując materiał dobrze chłonący wodę;

– do czesania używać miękkiej szczotki, a jeśli grzebienia, to o szerokich zębach;

– unikać stosowania suszarki i lokówki;

– unikać kolorowania i nie korzystać ze środków chemicznych przy ich pielęgnacji;

– unikać kontaktu skóry i włosów ze słońcem (zaleca się nakrycie głowy).

Utrata owłosienia jako skutek uboczny leczenia chemioterapią systemową dotyczy około 65 proc. pacjentów. Przez wielu chorych uważana jest za najbardziej traumatyczny efekt uboczny – według badań, tak twierdzi aż 47 proc. pacjentek poddawanych tej metodzie leczenia onkologicznego. Aby jak najszybciej odzyskać zdrowe włosy, bardzo ważne jest intensywne odżywienie i dotlenienie mieszków włosowych, by maksymalnie pobudzić je do produkcji włosów. Dlatego prawidłowo ukrwiona skóra głowy jest niezbędnym elementem hamującym wypadanie włosów i zapewniającym ich odrost. Efekt taki można osiągnąć dzięki opiece trychologicznej, gdzie podczas zabiegów wykonywany jest delikatny piling i masaż skóry głowy w połączeniu z odpowiednimi składnikami aktywnymi stosowanych kosmetyków. Niestety jak dotąd, ze względu na zbyt małą liczbę doniesień naukowych, postępowanie trychologiczne u pacjentów onkologicznych nie doczekało się ujednoliconych standardów.

Jakie są metody korekcji utraty włosów?

Przed rozpoczęciem chemioterapii warto odwiedzić fryzjera i ściąć włosy – krótkie będą sprawiały wrażenie, że są grubsze i jest ich więcej. Natomiast w przypadku całkowitej utraty włosów powinno się rozważyć korzystanie z peruki, turbanu, szala, bawełnianej czapki lub innego okrycia głowy. Zakup podstawowej peruki jest refundowany z Narodowego Funduszu Zdrowia, można poprosić onkologa o jej przepisanie. Na rynku dostępne są również peruki wykonane z naturalnych włosów, o dowolnej długości, kolorze i fakturze. Niestety, ich zakup jest dosyć kosztowny. Dla pacjentek onkologicznych szczególnie wypadanie brwi i rzęs jest bardzo obciążającym przeżyciem. Ich brak rzuca się w oczy i zdradza fakt przebycia chemoterapii. Chore kobiety czują się napiętnowane, z trudem przychodzi im przyzwyczajenie się do swojego wyglądu. W tej sytuacji z pomocą przychodzi kosmetologia upiększająca i tzw. makijaż medyczny, który za pomocą prostych technik może dodać pewności siebie i w istotny sposób poprawić komfort życia. Brwi można wypełnić lub narysować cieniem do powiek albo kredką do brwi, odpowiedni tusz pomoże „zagęścić” przerzedzone rzęsy. Jeszcze przed rozpoczęciem chemoterapii warto rozważyć rekonstrukcję oprawy oczu za pomocą mikropigmentacji. Makijaż permanentny można wykonać zarówno przed, jak i po chemioterapii. Obecnie wiele kobiet decyduje się na zabieg makijażu permanentnego brwi przed chemioterapią, ponieważ linergistce łatwiej jest wtedy nadać im odpowiedni kształt zbliżony do naturalnego i tym samym sprawić, że efekt końcowy będzie jeszcze bardziej zadowalający. Pigmentacja przed chemioterapią pomaga również pacjentce pogodzić się ze stopniową zmianą w swoim wyglądzie. Nie jest ona narażona na traumatyczne przeżycia związane z utratą brwi. Stopniowe wypadanie włosków w łuku brwiowym nie jest tak przykre, ponieważ godnie zastępuje je makijaż permanentny. W przypadku pigmentacji po chemioterapii istotne jest odczekanie odpowiedniego okresu od czasu zakończenia leczenia. Przed pigmentacją organizm musi się wzmocnić. Poziom leukocytów we krwi powinien wynosić minimum 2000–3000 leukocytów/mm³.

Pacjentom onkologicznym przed rozpoczęciem chemioterapii warto przekazać listę zaleceń pielęgnacyjnych dotyczących paznokci. Aby zapobiec nadmiernemu zniszczeniu paznokci i przyspieszyć ich odrost powinni oni:
• nawilżać i natłuszczać paznokcie oraz skórę dłoni za pomocą specjalnych kosmetyków, a także domowych kąpieli w ciepłych olejach roślinnych z dodatkiem cytryny;
• manikiur wykonywać szklanym pilnikiem – jest idealny do delikatnych paznokci;
• do zmywania naczyń bądź prania ręcznego używać rękawic – unikać długotrwałego namaczania dłoni;
• unikać silnych detergentów zarówno w kosmetykach do pielęgnacji, jak i środkach czyszczących.

Paznokcie w trakcie i po chemioterapii

W trakcie chemioterapii dochodzi również do zmian w obrębie paznokci – stają się one bardzo cienkie, kruche i łamliwe, rosną wolniej. Mogą się na nich pojawić przebarwienia, pionowe lub poziome bruzdy, paznokcie mogą nawet oddzielić się od łożyska. Aby zminimalizować te dolegliwości, zaleca się nawilżanie i natłuszczanie paznokci odpowiednimi produktami pielęgnacyjnymi. Do usuwania lakieru należy używać tylko bezacetonowego zmywacza. W poprawie kondycji i regeneracji paznokci pomogą kąpiele parafinowe oraz stosowanie innych profesjonalnych zabiegów regenerujących. Oprócz odpowiednich preparatów kosmetycznych ważne są właściwie dobrane, delikatne pilniki. Istotną rolę odgrywa urozmaicona dieta, a w pielęgnacji domowej regularne stosowanie kremów do rąk oraz kąpieli dłoni w ciepłej oliwie z dodatkiem np. olejku rozmarynowego. Warto sięgnąć po odżywki pielęgnacyjne. Z racji bardzo dużej kruchości paznokci i podatności na wnikanie bakterii, nakładanie na naturalną płytkę paznokciową klasycznego lub światłoutwardzalnego lakieru niesie za sobą duże ryzyko, jednak nie jest bezwzględnie przeciwwskazane. Dzieje się tak ze względu na możliwość rozszczelniania, a przez to kumulowania zanieczyszczeń i drobnoustrojów między płytką a lakierem, co dodatkowo może doprowadzić do problemów wtórnego zakażenia płytki paznokcia. Wówczas nie pomaga prawidłowe piłowanie płytki i zabezpieczanie jej odżywkami, ponieważ problem tkwi w zaburzeniach funkcjonowania całego organizmu. W kolejnej części cyklu omówione zostaną skórne powikłania i zasady opieki kosmetologicznej w trakcie i po terapii celowanej.