Rola prawidłowej struktury bariery rogowej w utrzymaniu zdrowej skóry – Naskórek jest bezpośrednią granicą oddzielającą organizm od środowiska zewnętrznego. Największy udział w ochronie przed wnikaniem drobnoustrojów, ksenobiotyków, wpływem promieniowania UV ma bariera rogowa i znajdująca się powyżej warstwy ziarnistej naskórka bariera Reina, której zadanie polega m.in na ograniczeniu transepidermalnej utraty wody z organizmu.

Warstwa rogowa

To zwarta struktura, przypominająca mur z cegieł, która powstaje w wyniku różnicowania się i migracji keratynocytów w kierunku powierzchni skóry, oraz utworzenia w tym procesie hydro-lipidowego płaszcza. Zaburzenia integralności tak wytworzonej warstwy ochronnej przyczyniają się często do pogorszenia stanu zdrowia skóry, wpływając niekiedy, także na kondycję całego organizmu, w tym psychikę. Budowa i funkcje Naskórek jest stale odnawiającym się nabłonkiem. Dwie najgłębiej położone warstwy składają się z komórek żywych, które wędrując ku powierzchni, ulegają stopniowej apoptozie. W trakcie procesu keratynizacji, komórki wypełniają się keratyną, syntetyzując przy tym substancje lipidowe i białka, charakterystyczne dla poszczególnych warstw.

Keratynizacja

Rozpoczyna się już w warstwie podstawnej. W warstwie kolczystej sieć filamentów keratynowych ulega rozszerzeniu i rozpoczyna się synteza ciał lamelarnych wypełnionych sterolami, fosfolipidami oraz glikoceramidami. Ciała lamelarne, oprócz lipidów, zawierają także enzymy odpowiedzialne za fizjologiczne złuszczenie komórek. W warstwie ziarnistej proces syntezy keratyn ulega intensyfikacji. W komórkach pojawiają się ziarnistości keratohialinowe  zawierające białko profilagrynę, która następnie wskutek reakcji enzymatycznych przekształcana jest do filagryny, a ta z kolei rozpada się do aminokwasów, stanowiących część naturalnego czynnika nawilżającego (NMF). Proces ten jest silnie zależny od poziomu wilgotności naskórka. W przypadku gwałtownego spadku nawilżenia ulega on zahamowaniu, co objawia się suchością skóry. W warstwie ziarnistej dochodzi także do rozpadu ciał lamelarnych i uwolnienia lipidów, które tworzą od tej pory cement międzykomórkowy.

W KILKU SŁOWACH
Warstwa rogowa zbudowana jest z wypełnionych całkowicie keratyną keratynocytów, zawieszonych w ciekłokrystalicznej strukturze, gdzie warstwy lipidowe oddzielone są od siebie warstwą hydrofilową. Wśród lipidów największy odsetek stanowią ceramidy (ok. 40%), które łączą się z otoczką korneocytu, tworząc integralną strukturę. Oprócz ceramidów, płaszcz hydro-lipidowy tworzą głównie sterole i wolne kwasy tłuszczowe.

Zaburzenia rogowacenia

Poznanie procesu tworzenia warstwy rogowej oraz mechanizmów regulujących go są kluczowe w doborze prawidłowej terapii i pielęgnacji skóry. Zaburzenia keratynizacji najczęściej przebiegają z hiperkeratozą, rzadziej z parakeratozą lub dyskeratozą. Są one przyczyną nie tylko wielu dermatoz przewlekłych takich jak: atopia czy łuszczyca, ale także przemijających zmian o charakterze estetycznym, które mogą pojawić się u każdego, bez względu na wiek i płeć. Choć mechanizmy tych dysfunkcji są różne, wszystkie one manifestują się suchością, nagromadzeniem łusek rogowych, łuszczeniem i zaczerwienieniem, pogarszając tym samym ogólny obraz stanu skóry.

Czego unikać? Jak wspierać?

Podstawą pielęgnacji każdej skóry powinno być zatem unikanie wszelkich czynników uszkadzających barierę ochronną. Redukować należy ekspozycję na UV, stosowanie gorącej wody, alkalicznych detergentów oraz substancji drażniących i potencjalnie alergizujących. Nadrzędnym celem pielęgnacyjnym natomiast powinno być wyrównanie poziomu nawilżenia naskórka oraz uzupełnienie niedoboru lipidów. W tym celu stosuje się emolienty, humektanty oraz naturalnie występujące w naskórku tłuszcze.

Humektanty

Do humektantów należą m.in.: kwas hialuronowy, gliceryna, mocznik czy nisko stężone kwasy hydroksylowe. Są to ważne, niekomedogenne  składniki nawilżające, odgrywające szczególnie istotną rolę w nawilżaniu skór mieszanych, tłustych i trądzikowych. Należy pamiętać, że odwodnienie, nawet silnie przetłuszczającej się skóry, zaburza funkcje naskórka i może prowadzić do hiperkeratozy, co w konsekwencji doprowadza do zaczopowania ujść mieszków włosowych i rozwoju zmian o charakterze trądzikowym.

Kilka słów o olejach

Niedobory lipidów skutecznie uzupełniają preparaty zawierające tłuszcze roślinne. Bogatymi w naturalnie występujące sterole i kwasy tłuszczowe roślinami kosmetycznymi są m.in.: wiesiołek, awokado, owies, arganowiec, słonecznik czy oliwka. Oleje te mają zdolność wtapiania się w cement międzykomórkowy i uszczelniania bariery rogowej, w odróżnieniu od olejów mineralnych, które tworzą na powierzchni skóry nieprzepuszczalną warstwę okluzyjną. Tego typu okluzja zaburza gradient stężenia wody w naskórku, prowadząc tym samym do rozregulowania keratynizacji i zahamowania syntezy naturalnych lipidów. Ograniczanie nadmiernej ucieczki wody, jest ważnym elementem prawidłowego funkcjonowania naskórka, natomiast powinno ono odbywać się na zasadzie odbudowy struktury bariery ochronnej, bo tylko to gwarantuje bezpieczeństwo i zdrowie skóry.Prawidłowo wykształcona bariera ochronna, to jeden z najważniejszych aspektów zdrowia skóry. Po wyeliminowaniu objawów zaburzeń i towarzyszącym im zmian, jej odbudowa i ochrona muszą stać się priorytetem pielęgnacyjnym każdego profesjonalnego terapeuty skóry.