Kosmetolog a klienci z zaburzeniami psychicznymi (cz. 1) | Problem zaburzeń psychicznych staje się coraz bardziej powszechny, a depresja wg raportów WHO zajmuje jedno z czołowych miejsc na liście problemów zdrowotnych świata. Kosmetolog, fryzjer, masażysta to specjaliści, który wiedzą, jak często klienci mówią o bardzo osobistych sprawach, o samopoczuciu, o problemach, o obawach. Czy wiemy, jak i kiedy reagować? Czy potrafimy pomóc i znamy zasady profilaktyki? Czy właściwie interpretujemy sygnały ostrzegawcze, gdy przychodzi do nas młody człowiek z widocznymi objawami dysmorfofobii? Anoreksji? Świeżo upieczona mama z depresją poporodową?

Mając na uwadze, do jakich konsekwencji może prowadzić depresja, kosmetolodzy, którzy często jako pierwsi mogą zauważyć objawy tej choroby, powinni być świadomi jej przyczyn, znać metody profilaktyki i leczenia. Specyfika zawodu kosmetologa i kosmetyczki powoduje, że wiedza w zakresie profilaktyki oraz wczesnego rozpoznawania symptomów depresji jest aktualnie niezbędna, szczególnie w przypadku trzech grup zwiększonego ryzyka: młodzieży w okresie dojrzewania (ryzyko depresji młodzieńczej), kobiet w okresie okołoporodowym (ryzyko depresji poporodowej), osób w podeszłym wieku (ryzyko depresji wieku podeszłego). Ponadto sytuacja, jaka aktualnie ma miejsce w naszym kraju (stres związany z pandemią, niepewność związana z utrzymaniem pracy, przymusowa czasowa izolacja społeczna) sprzyja występowaniu oraz nasileniu objawów depresji. W depresji prawie zawsze występuje smutek, jednak bardzo często nie oznacza on depresji. Każdy człowiek bywa czasem smutny, nie wskazuje to jednak, że choruje na depresję. Ważne jest jego nasilenie i czas trwania – jeśli ktoś stale (przez większą część dnia, min. dwa tygodnie) odczuwa głęboki smutek, który nie podlega w zasadzie modyfikacjom przez zewnętrzne okoliczności, to prawdopodobnie możemy mieć już do czynienia z depresją. Depresja to grupa różnych zaburzeń o podobnych objawach, zarówno psychicznych, jak i fizycznych – obniżony nastrój to tylko jeden z nich. Grupy charakteryzujące się wysokim ryzykiem zachorowania: – osoby młode, dojrzewające, – kobiety w okresie okołoporodowym, – osoby w wieku podeszłym, – osoby, które przebyły w życiu epizod depresyjny, – osoby narażone na przewlekły stres życiowy.

Depresja – co musisz wiedzieć?

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia depresja zajmuje 4. miejsce na liście najpoważniejszych problemów zdrowotnych świata. Szacuje się, że do 2021 roku zajmie pierwszą pozycję. Niestety, aż 80 procent Polaków czuje niedosyt wiedzy o tej chorobie, jej objawach i leczeniu. Może to oznaczać, że wiele przypadków depresji, w otoczeniu lub osobiście przeżywanych, jest pomijanych lub błędnie interpretowanych.

Objawy depresji

Obraz depresji bywa bardzo zróżnicowany. Zwykle u pacjenta występuje kilka objawów, choć nie wszystkie muszą wystąpić równocześnie. Aby świadczyły o chorobie, muszą utrzymać się co najmniej dwa tygodnie. Pierwotne przyczyny depresji są w przeważającej mierze biologiczne, często uwarunkowane genetycznie, nie cywilizacyjnie, chociaż stres, ciągła presja czasu i przepracowanie mogą się do niej przyczynić. Wystąpienie depresji ma związek m.in. z zaburzeniami w wydzielaniu i przepływie neuroprzekaźników w mózgu. Zaburzenie to może dotknąć każdego, niezależnie od wieku. Wystąpienie objawów depresji ma związek z indywidualną podatnością i możliwościami psychicznymi danej osoby.

Przyczyny depresji

– endogenne – genetyczne, metaboliczne – egzogenne – związane z obciążeniem chorobami somatycznymi, przyjmowanymi z ich powodu lekami działającymi depresjogennie, z uzależnieniem od leków uspokajających i nasennych, alkoholu i narkotyków – psychogenne – trudne wydarzenia życiowe, straty i zmiany Zdarza się, że te czynniki nakładają się na siebie.

Jakie objawy i zachowania powinny budzić niepokój?

Objawy emocjonalne – obniżony lub obojętny nastrój – smutek i towarzyszący mu często lęk, płacz, niemożność odczuwania przyjemności, utrata radości życia (od utraty zainteresowań, skończywszy na zaniedbywaniu potrzeb biologicznych); poczucie braku perspektyw na przyszłość, czasem dysforia (zniecierpliwienie, drażliwość). Objawy poznawcze – bardzo często występują zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, negatywny obraz siebie, obniżona samoocena, samooskarżenia, pesymizm i rezygnacja, w skrajnych wypadkach mogą pojawić się także urojenia depresyjne. Objawy motywacyjne – problemy z mobilizacją do wszelkiego działania, spowolnienie psychoruchowe (faktyczne zwolnienie ruchów i reakcji); trudności z podejmowaniem decyzji. Objawy somatyczne – zaburzenie rytmów dobowych (m.in. zaburzenia rytmu snu i czuwania), utrata apetytu (ale możliwy jest również wzmożony apetyt), osłabienie i zmęczenie, spadek aktywności, utrata zainteresowania seksem, czasem skargi na różne bóle i złe samopoczucie fizyczne.

Warto pamiętać

Depresja jest chorobą biologiczną, tak samo jak nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca. Osoba chora nie jest winna wystąpienia choroby i w większości przypadków nie może się z niej sama wyleczyć. Może jednak współpracować z lekarzem lub terapeutą. Taka współpraca sprawia, że skuteczność leczenia przeciwdepresyjnego staje się wyraźnie większa. „Branie się w garść” nie jest sposobem leczenia depresji.

Co zalecać klientom, którzy podejrzewają u siebie depresję?

• Poszukaj fachowej pomocy. Zacznij od zgłoszenia problemu lekarzowi rodzinnemu, pielęgniarce środowiskowej albo innemu pracownikowi opieki zdrowotnej. • Nie bój się wizyty u psychiatry. • Porozmawiaj z kimś, komu ufasz, o tym, co czujesz. Większość z nas czuje się lepiej po rozmowie z kimś, na kim mu zależy. • Zaakceptuj to, że możesz mieć depresję i dostosuj do tego swoje oczekiwania oraz to, że nie zawsze będziesz w stanie osiągnąć tyle, co zwykle. • Przestrzegaj nawyków związanych z regularnym spożywaniem posiłków i snem. • Jeśli czujesz się na siłach, nie rezygnuj z zajęć, które sprawiały Ci przyjemność przed chorobą. • Unikaj alkoholu lub ogranicz jego spożycie i nie używaj narkotyków – mogą one pogłębiać depresję. • Nie izoluj się. Pozostawaj w kontakcie z rodziną i przyjaciółmi. • Jeśli masz myśli samobójcze, natychmiast szukaj pomocy u innych osób.

Profilaktyka depresji

Skuteczna profilaktyka depresji dotyczy kształtowania świadomości na temat specyfiki tej choroby oraz promocji zdrowia psychicznego. Tak zwana profilaktyka pozytywna dąży do tego, by zagrożone grupy stały się bardziej odporne, wzmacnia czynniki oraz procesy, które sprzyjają zdrowiu. Dlatego wśród rekomendowanych zachowań wymienia się te, które mieszczą się w prowadzeniu zdrowego i higienicznego stylu życia. Przemęczenie i zbyt krótki sen to czynniki, które negatywnie wpływają na nastrój i powodują przygnębienie. Dlatego należy kontrolować ilość snu. Idealny sen powinien trwać osiem godzin dziennie – choć wiadomo, że dla każdego człowieka optymalna liczba godzin snu jest inna. Aktywny tryb życia pomaga zmniejszyć nasilenie depresji, ale także przyczynia się do jej zapobiegania. Ćwiczenia fizyczne mają pozytywny wpływ na ciało i umysł, dzięki nim wytwarzają się endorfiny – hormony szczęścia. Ograniczenie stresów jest zbawienne. Podchodzenie do nich z większym dystansem i umiejętne ich interpretowanie sprzyja zachowaniu zdrowia psychicznego. Profilaktyki nie należy jednak mylić z leczeniem stanów depresyjnych. Rady typu „idź pobiegać”, „zacznij chodzić na basen”, „spacer pomaga na wszystko”, „dieta wyleczy Cię z depresji” są szkodliwe i naganne. Leczenie depresji wymaga współpracy psychiatry i psychoterapeuty – terapii i najczęściej także leczenia farmakologicznego. Współczesne leki nie otępiają, nie uzależniają, nie powodują tycia.

Wskazówki dla osoby, która chce pomagać choremu na depresję

– Nie bądź zbyt szybki, nie przytłaczaj chorego rozpędem i rozmachem swego działania.
– Nie rób za pacjenta wszystkiego, pozostaw margines dla jego aktywności.
– Nie uszczęśliwiaj na siłę. Uzgadniaj z pacjentem zakres i kierunek pomocy.
– Bądź wytrwały.
– Unikaj łatwego pocieszania i komunałów. To bardzo zraża osoby chore i sprawia, że czują się jeszcze bardziej niezrozumiane i samotne. Równocześnie nastaw się na to, że wielokrotnie trzeba będzie zapewniać: „tak, wyzdrowiejesz; tak, to Ci przejdzie”. I nie tracić przy tym cierpliwości.
– Nie podważaj autorytetu lekarza. Ważne, aby pacjent mu wierzył.
– Nie obawiaj się informować lekarza, jeśli pacjent będzie wypowiadał myśli samobójcze, nawet gdyby sam chory prosił o zachowanie tajemnicy. W takiej sytuacji nie wolno zachowywać tajemnicy, ponieważ może to być bardzo niebezpieczne.

W kolejnej części cyklu omówimy najważniejsze objawy i sygnały ostrzegawcze, które powinny zmusić nas do szerszego spojrzenia na klienta i problemy, z jakimi do nas przychodzi. Poruszymy kwestię depresji młodzieńczej, poporodowej i osób dojrzałych w aspekcie kompleksowej pomocy i profilaktyki. Na stronie Zintegrowanego Portalu Pacjenta (https://zip.nfz.gov.pl/GSL/) udostępnionego przez Narodowy Fundusz Zdrowia, w zakładce „Gdzie się leczyć” znajdują się aktualne informacje o adresach, telefonach, lokalizacji i godzinach otwarcia ośrodków ochrony zdrowia/zakładów opieki zdrowotnej, w tym specjalistycznych poradni zdrowia psychicznego oraz centrów zdrowia psychicznego, gdzie można skonsultować się z lekarzem psychiatrą i otrzymać kompleksową pomoc w wypadku podejrzenia depresji. Artykuł przygotowany na podstawie materiałów programu Ministra Zdrowia pn. Program Zapobiegania Depresji w Polsce na lata 2016–2020.