Skóra wraz z osiągnięciem dojrzałości biologicznej, podobnie jak inne narządy, ulega procesom starzenia. Wiąże się to przede wszystkim ze spowolnieniem procesów regeneracyjnych komórek oraz ich zmniejszoną aktywnością biologiczną. Starzenie się organizmu to złożony, skomplikowany i nieuchronnie postępujący proces wpisany w fizjologię człowieka, na którego wpływ mają również zaburzenia gospodarki cukrowej. Proces starzenia może wpływać na różne aspekty metabolizmu glukozy. Jego konsekwencją są zmiany zarówno na poziomie komórkowym, tkankowym, jak i dotyczące wszystkich narządów i ich układów.

Na świecie i w Polsce odnotowuje się wzrost zachorowań na cukrzycę. Cukrzyca należy do grupy chorób metabolicznych o różnej etiologii, charakteryzujących się przewlekłą hiperglikemią i upośledzoną przemianą węglowodanów, tłuszczów i białek, wynikającą z nieprawidłowego wydzielania insuliny lub niewłaściwego jej działania Najnowsze badania wykazują, że 195 milionów ludzi na świecie choruje na cukrzycę i liczba ta wzrośnie do 330 milionów, a być może nawet 500 milionów w 2030  r. Co czwarty Polak powyżej 60 r.ż. jest pacjentem diabetologicznym, a dzięki profilaktyce można byłoby tego uniknąć. Dobrym parametrem może być wnikliwa ocena skóry, ponieważ skóra pokazuje objawy hiperglikemii znacznie wcześniej niż inne narządy. Niekiedy są to symptomy nieswoiste, które mogą mieć korelacje z innymi schorzeniami. Jednak są charakterystyczne dla przecukrzenia, stanu insulinooporności i cukrzycy. Dermatozy, które są skorelowane z hiperglikemią to: trądzik pospolity, rogowacenie ciemne, łojotok, przebarwienia i odbarwienia, patologiczna suchość skóry, rumień cukrzycowy, czy grzybice. Przyśpieszone starzenie się skóry, objawia się suchością, pogrubieniem i utratą elastyczności. Przebieg tych dermatoz pogarsza się na skutek zaburzonej gospodarki cukrowej, a część z nich jest nią wywołana.

Hipoglikemia a skóra

W przebiegu hiperglikemii skóra nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości białek podporowych, odpowiadających za jędrność i sprężystość, bowiem przyłączający się do nich w procesie glikacji cukier ogranicza te możliwości. Podstawowy mechanizm niekorzystnego oddziaływania krążących we krwi cukrów to nieenzymatyczne przyłączanie się do różnych cząsteczek białkowych i zmienianie ich właściwości. Cukry redukujące, reagują nieenzymatycznie z grupami aminowymi białek, tworząc zasady Schiffa, a następnie powstają produkty Amadorii, które ulegają przemianie do zaawansowanych produktów glikacji (AGEs). Zjawisko nasilonej glikacji wiąże się nierozłącznie z procesem starzenia się komórek i tkanek. Znaczne nagromadzenie AGEs wpływa na przedkliniczne zmiany charakterystyczne dla nefropatii i retinopatii cukrzycowej. Dysfunkcja naczyń polega na ścieńczeniu błony podstawnej, wzroście przepuszczalności naczyń i tendencji prozakrzepowej. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej, oprócz nadmiernej glikacji białek powodują także hiperlipidemie, mikro- i makroangiopatie naczyń, neuropatie oraz endokrynopatie współistniejące z hiperglikemią. Dieta niskoglikemiczna, uboga w AGEs  opiera się na zróżnicowanej żywności, której spożywanie zapobiega wahaniom poziomu glukozy we krwi. powoduje obniżenie liczby komórek zapalnych, redukując ekspresję prozapalnych cytokin, a także metaloproteinaz. Stosując dietę o niskiej zawartości AGEs u chorych na cukrzycę, stwierdzono obniżenie stężenia białka C-reaktywnego, a tym samym – zmniejszenie procesu zapalnego i zahamowanie powikłań. Ta sama glukoza, która dostarcza energii komórkom, może reagować z kolagenem, powodując powstawanie zarówno AGE, jak i ROS, a w konsekwencji sieciowanie białek, utratę elastyczności i zmiany w skórze właściwej. W warunkach hiperglikemii dochodzi do nasilonej glikacji, co w następstwie prowadzi do gromadzenia się glikowanych białek w podścielisku skóry, a także do zmian ich własności czynnościowych. Skóra staje się wówczas sztywna, mało elastyczna, o wzmożonej wrażliwości na bodźce mechaniczne. Produkty AGE zwiększają usieciowanie kolagenu poprzez tworzenie wiązań krzyżowych. Powstawanie tych wiązań powoduje zwiększenie sztywności włókien kolagenowych. Włókna stają się mniej podatne na trawienie przez enzymy (proteazy), jak również wykazują zmniejszoną rozpuszczalność i podatność na denaturację. Te fizyczne jak i chemiczne zmiany kolagenu wpływają na proces starzenia skóry. Ze względu na zwiększenie ilości kolagenu, który jest nierozpuszczalny w wodnych roztworach, zmniejsza się jego zdolność do zatrzymywania wody w skórze. Wynikiem tego jest spadek jędrności i nawilżenia skóry. Dodatkowo zwiększenie sztywności włókien kolagenowych obniża ich wytrzymałość na rozciąganie, włókna stają się kruche. Tym sposobem dochodzi do zniesienia ich pierwotnych właściwości podporowych, co przyczynia się w sposób szczególny do utraty elastyczności obserwowanej w skórze zmienionej wskutek starzenia. Wpływająca na to dieta bogata w cukry przyspiesza proces starzenia się skóry, mając długofalowe konsekwencje.

Poprzez związanie się AGEs ze swoistym receptorem RAGE na powierzchni komórek skóry, ich czynności zostają zaburzone i występuje zjawisko stresu oksydacyjnego, nasilona produkcja cytokin i czynników wzrostu. Stres oksydacyjny zaburza przede wszystkim czynność mitochondriów komórkowych. W warunkach hiperglikemii uruchamiane zostają alternatywne do glikolizy, szlaki przemian glukozy. Nasila się wówczas dodatkowo produkcja wolnych rodników tlenowych. Hamowany jest także wzrost limfocytów i ich proliferacja. Rozwijający się stres mitochondrialny oraz fragmentacja łańcuchów DNA odpowiedzialne są za nasiloną apoptozę tych komórek i zaburzenia układu immunologicznego skóry. Wysoki poziom glukozy we krwi ma również wpływ na blokowanie enzymów oksydacyjnych w organizmie, przez co skóra traci zdolność przed wolnymi rodnikami i jest znacznie bardziej podatna na uszkodzenia.

Środki zaradcze

Pojawia się coraz więcej dowodów, że procesy glikacji i fotostarzenia są ze sobą powiązane, wzajemnie się wzmacniając. Oznacza to, że należy poszukiwać preparatów o działaniu antyglikacyjnym i równocześnie antyoksydacyjnym. Stosowanie przeciwutleniaczy pomaga zapobiegać przyszłym uszkodzeniom poprzez wychwytywanie reaktywnych form tlenu (ROS) i niwelowanie ich aktywności przed uszkodzeniem naszych komórek. Przykłady przeciwutleniaczy obejmują witaminy (np. kwas askorbinowy, alfa-tokoferol), minerały, enzymy (np. dysmutaza nadtlenkowa, katalaza, peroksydaza), a nawet białka, które można naturalnie znaleźć w organizmie lub spożywać w diecie. Naukowcy badają cały arsenał przeciwutleniaczy roślinnych, które stosowane miejscowo mogą pomóc nam w walce z wolnymi rodnikami i chronić naszą skórę. Prawdopodobnie jedną ze znaczących i najsilniejszych formą obrony przed wolnymi rodnikami jest peptyd antyoksydacyjny występujący naturalnie w organizmie, zwany glutationem – często uważany za marker zdrowia komórek. Glutation pomaga neutralizować wolne rodniki, ale zmniejsza się jego ilość wraz ze starzeniem się. Glutation może zostać przekształcony w peptyd biomimetyczny stosowany w preparatach do pielęgnacji skóry. Peptyd ten łatwo ulega utlenieniu, a zatem jest niestabilny, jednak można go związać z substancjami takimi jak szafir, aby pomóc w jego ochronie i zwiększyć jego biodostępność, gdyż przeciwdziała negatywnym skutkom ROS. Ostatnie badania z University of Illinois wykazały, że kwas askorbinowy (witamina C) i tokoferol (witamina E) są niezbędne do stosowania z filtrami przeciwsłonecznymi w celu ochrony skóry przed ROS. Ponieważ stres oksydacyjny odgrywa kluczową rolę w procesach biologicznych prowadzących do starzenia się skóry, stosowanie miejscowo antyoksydantów pomaga nam zapobiegać przyszłym uszkodzeniom skóra poprzez zatrzymywanie ROS i ich neutralizowanie, zanim uszkodzą one nasze komórki. Proponowane substancje o działaniu antyglikacyjnym są poddawane badaniom wskazującym na najbardziej obiecujące substancje. Jedna z takich substancji jest niacyna, czyli witamina B₃. Preparaty takie pozwalają odwracać skutki glikacji w strukturach kolagenowych, usuwają wolne rodniki i cofają skumulowane efekty glikacji. Proces starzenia skóry jest niemożliwy do zatrzymania, jednak znajomość mechanizmów, które mają miejsce w  organizmie pozwala na odpowiednio wczesne zastosowanie czynności  prewencyjnych oraz spowolnienie dynamiki tego złożonego procesu. Niezbędna będzie dieta ukierunkowana na eliminację cukrów, która pozwoli spowolnić dynamikę akumulacji AGEs, opóźniając pojawienie się pierwszych oznak starzenia. Powinna opierać się na analizie wyników badań krwi oraz niedoborach, biorąc pod uwagę normy funkcjonalne. Dodatkowo niezbędne będzie wdrożenie spersonalizowanej pielęgnacji gabinetowej i domowej, które są kluczowe w drodze do uzyskania zdrowia skóry.